Page 13 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

Hücrenin Kısımları

Ökaryot bir hücrenin temel yapısı üç kısımdan oluşur:
• Hücre zarı
• Sitoplazma ve organeller
• Çekirdek

Hücre Zarı

Hücreyi cansız çevreden ve diğer hücrelerden ayıran yapıdır. Hücrenin iç ve dış ortamı arasındaki sınırı
oluşturur ve kontrollü madde alışverişini sağlar. Hücre zarı seçici geçirgen bir yapıya sahiptir. Bu özelliği saye-
sinde bazı maddeler hücre zarından geçerken bazıları geçemez. Hücre zarı canlıdır, bu nedenle enerji gerektiren
faaliyetleri gerçekleştirebilir. Hücre zarı esnek olduğu için şekil ve yüzey değişikliği gösterebilir. Ayrıca saydam
olduğu için de hücre içindeki yapılar mikroskop yardımıyla görülebilir.
Mikroskobik boyutta olan hücre zarının kalınlığı yaklaşık 100 A (angström) kadardır. Bu kadar ince bir
o
yapının ışık mikroskobunda tüm ayrıntılarıyla görülmesi mümkün değildir. Bilim insanları hücre zarı ile ilgili
çeşitli modeller ortaya koymuştur. Günümüzde kabul gören akıcı-mozaik zar modeli (Görsel 2.19), 1972 yılında
S. J. Singer (Singır) ve G. L. Nicolson (Nikılsın) tarafından açıklanmıştır. Fosfolipitler zarın yapısında iki sıra
hâlinde dizilir ve akıcılığı sağlar. Protein molekülleri ise fosfolipit molekülleri arasına gömülüdür ve mozaik
görünümü oluşturur. Hücre zarında bulunan kanal proteinlerinin oluşturduğu por adı verilen açıklıklar, bazı
moleküllerin zardan geçişini sağlar. Karbonhidrat molekülleri de hücre zarının dışa bakan yüzeyinde proteinlere
bağlanarak glikoproteinleri, lipitlere bağlanarak glikolipitleri oluşturur. Hayvansal organizmalarda hücre zarının
yapısında bir lipit çeşidi olan kolesterol bulunur. Kolesterol, sıcaklıktaki değişikliklerin hücre zarına verebilece-
ği zararları önleyen tampon bir molekül olarak rol oynar.

Glikoprotein
Karbonhidrat Glikolipit
Karbonhidrat

Protein

Fosfat

Lipit

Kolesterol Protein
Por
Kanal proteini
Görsel 2.19: Akıcı-mozaik hücre zarı modeli
Hücre Zarının Görevleri

• Hücreye şekil verir ve hücrenin bütünlüğünü korur.
• Hücreyi dış etmenlere karşı korur.
• Yapısında bulunan glikolipit ve glikoproteinler sayesinde hücreye kimlik kazandırır (özgünlük).
• Hücreye madde giriş-çıkışını kontrol eder (seçici-geçirgen).
• Yüzeyinde taşıdığı reseptörler sayesinde besin, hormon ve mikroorganizmaların tanınmasını sağlar.
• Hücrelerin birbiriyle bağlantısını ve iletişimini sağlar.
• Yapısında bulunan glikoproteinler sayesinde diğer hücrelerin tanımasını sağlar.
81