Page 18 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

Okuma Metni KENDİ KENDİNİ YEMEK (OTOFAJİ)

Otofajinin kelime anlamı “kendi kendini yemek”tir. Bu kavram ilk kez 1960’lı yıllarda araştırmacıların
hücrenin kendi bileşenlerini zarlarla çevreleyip kese benzeri yapılar oluşturduğuna ve daha sonra bunları li-
zozom adlı geri dönüşüm birimine taşıdığına ilişkin gözlemler yapması sonucunda ortaya çıktı (Görsel 2.27).
Lizozom adı verilen bu organel, hücre bileşenlerinin yıkılması yani parçalanarak yapı taşı moleküllerine ay-
rılması için bir atölye işlevi görüyor. Yapılan gözlemler hücre içeriğinin büyük kısımlarının, hatta bütün hâl-
deki organellerin zaman zaman lizozomun içinde bulunabildiğini gösterdi. Görünüşe göre hücrenin, büyük
yükleri lizozoma taşımak için bir stratejisi vardı. Sonraki biyokimyasal ve mikroskobik incelemeler, hücredeki
birtakım yükleri yıkılmak üzere lizozoma taşıyan yeni bir kesecik tipi olduğunu ortaya koydu. Lizozomun
kâşifi Christian de Duve (Kıristian de Duv), bu süreci tasvir etmek için “kendi kendini yeme” anlamındaki
otofaji terimini kullandı. Yeni keseciklere ise otofagozom adı verildi. Konu ile ilgili yapılan çalışmalar, otofa-
jinin bir olaylar silsilesi tarafından kontrol edildiğini gösteriyordu. Bu silsilede çeşitli proteinlerin ve protein
komplekslerinin her biri, otofagozom başlangıcının ve oluşumunun belirgin bir aşamasını düzenliyordu.
Kendisine 2016 Yılı Nobel Tıp Ödülü’nü kazandıran çalışmasında Yoshinori Ohsumi (Yoşinori Ohyu-
mi), stres sinyallerinin otofajiyi nasıl başlattığını ve otofagozom oluşumunun belirgin aşamalarını ayrıntı-
larıyla ortaya koydu. Otofaji, hücresel bileşenlerin yenilenmesi için gerekli enerjinin ve yapı taşlarının hızlı
bir şekilde tedarik edilmesini sağlıyor. Dolayısıyla açlığa ve başka stres durumlarına karşı verilen hücresel
tepkinin oluşmasında hayati bir rol oynuyor. Otofaji, enfeksiyon sonrasında hücreyi istila eden bakteri ve vi-
rüslerin saf dışı bırakılmasını sağlayabiliyor. Embriyo gelişimine ve hücre başkalaşımına katkıda bulunuyor.
Otofaji, ayrıca hücrelerde hasar görmüş proteinlerin ve organellerin ortadan kaldırılmasında kullanılarak
yaşlanmanın olumsuz etkilerinin bertaraf edilmesi açısından çok önemli bir kalite kontrol mekanizması oluş-
turuyor. Otofajinin sekteye uğraması Parkinson hastalığı, tip 2 diyabet ve yaşlılarda görülen başka hastalık-
larla ilişkilendirilmiş. Otofaji genlerindeki mutasyonlar genetik hastalıklara yol açabiliyor. Otofaji mekaniz-
masındaki bozukluklar kanserle de ilişkilendirilmiş. Bugün pek çok hastalık için otofajiyi hedefleyen ilaçlar
geliştirmeyi amaçlayan yoğun araştırmalar yapılıyor.

Bilim ve Teknik Dergisi, Kasım 2016, Sayı:588.
(Düzenlenmiştir.)

Lizozom

Hücresel atıklar
Görsel 2.27: Otofagozom oluşumu

e) Sentrozom

Birbirine üçer üçer bağlanmış dokuz grup, mikrotübül adı verilen
protein iplikçiklerinin birleşmesiyle sentriol oluşur (Görsel 2.28). İki Sentriol
sentriolün birbirine dik olarak konumlanmasıyla oluşan yapıya sent-
rozom denir. Sentrozom organeli, hayvan hücrelerinde bulunur. Olgun
alyuvar, sinir, yumurta, gelişmiş bitki hücrelerinde, çizgili kas hücre-
leri ve mantarlarda sentrozom bulunmaz. Sentrozom hücre bölünmesi Mikrotübül
sırasında iğ ipliklerini oluşturur ve kromozomların kutuplara hareketini
sağlar. Bitki hücrelerinin bölünmesi sırasında ise iğ iplikleri, mikro-
tübül ve mikrofilamentler gibi bazı hücre iskeleti yapıları tarafından
oluşturulur. Sentrozomun sayısının ikiye çıkması interfazda, sentro-
zomdan iğ ipliklerinin oluşması hücre bölünmesinin profaz evresin-
de gerçekleşmektedir. Kanser hastalığının tedavisinde kullanılan bazı
ilaçlar, iğ ipliklerinin oluşumunu engelleyerek kanser hücrelerinin bö-
lünmesini ve tümör dokusunun büyümesini önler. Sentrozom organeli, Üçlü mikrotübül
ayrıca kamçı ve sillerin yapısında bulunan mikrotübüllerin oluşumun-
da ve düzenlenmesinde görev alır. Görsel 2.28: Sentriol ve mikrotübüller

86