Page 29 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

2.1.3. Hücre Zarından Madde Geçı ̇ şlerı ̇

Hücre zarının en önemli görevlerinden biri de hücreye madde girişini ve hücreden madde çıkışını kontrol
etmektir. Yapısındaki fosfolipitler, kanal ve taşıyıcı proteinler, glikolipit ve glikoproteinler sayesinde seçici ge-
çirgen özelliğe sahip olan hücre zarı; bazı maddelerin geçişine imkân verir hatta bazı maddelerin geçişini kolay-
laştırır. Buna karşılık bazı maddelerin de geçişini sınırlar veya engeller. Hücre zarından madde geçişleri farklı
yollarla gerçekleşebilir. Molekül büyüklüğüne göre madde geçişleri şöyle gruplandırılır:

HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ

Küçük Moleküllerin Taşınması Büyük Moleküllerin Taşınması (Sitoz)
1. Pasif Taşıma (Difüzyona Bağlı Taşıma) 1. Endositoz
• Basit difüzyon • Fagositoz
• Kolaylaştırılmış difüzyon • Pinositoz
• Osmoz 2. Ekzositoz
2. Aktif Taşıma

Küçük Moleküllerin Taşınması

1. Pasif Taşıma

Pasif taşıma, moleküllerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru seçici geçirgen zardan difüzyonu-
dur. Taşıma, yoğunluk farkına bağlı olarak hücre içinden dışına ya da hücre dışından içine doğru yoğunluklar
eşitleninceye kadar devam eder ve molekül hareketi dengeye ulaşır. Pasif taşıma difüzyona bağlı olduğu için
moleküllerin geçişi sırasında ATP harcanmaz. Bu nedenle pasif taşıma canlı hücrelerin yanı sıra ölü hücrelerde
de (çok yıllık bitkilerin iletim demetinde yer alan ksilem gibi) gerçekleşir.

Basit Difüzyon

Karbondioksit ve oksijen gibi gazlar, yağda çözünen moleküller (A, D, E, K gibi) zarın fosfolipit tabaka-
sından zar proteinlerinin yardımı olmaksızın geçer. Moleküllerin fosfolipitten difüzyonuna basit difüzyon denir
(Görsel 2.37). Bu olay sırasında ATP harcanmaz.

Yağda çözünen vitamin Karbondioksit Oksijen

Hücre dışı

Sitoplazma

Görsel 2.37: Hücre zarında gerçekleşen basit difüzyon

Moleküller bulundukları ortamda hareket etme eğilimindedir. Moleküllerin çok yoğun ortamdan az yoğun
ortama doğru hareketine difüzyon (yayılma) denir. Difüzyonda hareketi sağlayan, moleküllerin sahip olduğu
kinetik enerjidir.

97