Page 33 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

2. Aktif Taşıma

Aktif taşımada hücre zarından geçebilecek
büyüklükteki molekül ve iyonlar, yoğunluğunun Na Hücreler arası boşluk
az olduğu taraftan yoğunluğunun çok olduğu ta-
rafa doğru seçici geçirgen zar yardımıyla taşınır.
Taşıma, yoğunluk derecesine zıt yönde olduğu Na
için ATP harcanır, enzim kullanılır (Görsel 2.46). Na Na
Dolayısıyla aktif taşıma sadece canlı hücrelerde Na
gerçekleşir. Örneğin böbrekten süzülen yararlı Na Na Na Na Na Na
moleküllerin kan dolaşımına geri emilimi, sindi- Na Na Sitoplazma Na Na
rim ürünlerinin bağırsaktan emilimi aktif taşıma
ile gerçekleşebilir. Görsel 2.46: Hücre zarında aktif taşıma

Büyük Moleküllerin Taşınması

Bazı moleküller hücre zarından pasif ya da aktif olarak taşınamayacak kadar büyüktür. Bu durumda endosi-
toz ve ekzositoz adı verilen mekanizmalar yardımıyla taşınım sağlanır. Her iki olayda da yoğunluk farkına bağlı
olmaksızın tek yönlü taşıma gerçekleşir. Taşıma sırasında ATP harcanır.

1. Endositoz

Hücre zarındaki porlardan geçemeyecek kadar büyük olan maddelerin hücre zarındaki cepler aracılığıyla
hücre içine alınmasına endositoz denir. Enzimlerin kullanıldığı bu olay sırasında ATP harcanır. Hücre zarı en-
dositoz olayı sırasında biraz küçülür. Hücre çeperine sahip olan canlılarda endositoz gerçekleşmez. Büyük katı
moleküllerin ve partiküllerin hücre zarının dışa doğru çıkıntı yaparak oluşturduğu yalancı ayaklar ile hücre içine
alınmasına fagositoz denir (Görsel 2.47). Büyük ve suda çözünebilen moleküllerin sıvı damlacıklar hâlinde pi-
nositoz cepleri ile hücre içine alınmasına pinositoz denir (Görsel 2.48). Örneğin amip endositoz yoluyla beslenir.

Pinositik cep
Bakteri Yalancı ayaklar

Görsel 2.47: Beyaz kan hücresinde fagositoz Görsel 2.48: Hücre zarında pinositoz

2. Ekzositoz

Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük olan mo-
leküllerin, hücre içinden hücre dışına doğru taşınmasına
ekzositoz denir (Görsel 2.49). Ekzositozda da maddelerin
taşınım yönü yoğunluk farkına bağlı değildir. Ekzositozun
gerçekleşebilmesi için hem enzimlere gereksinim duyulur
hem de ATP harcanır. Madde dışarı doğru atılırken hücre
zarının yüzeyi büyür. Hücrede üretilen enzim ve hormon-
ların salgılanması, boşaltım kofullarında bulunan çeşitli
atıkların vücuttan uzaklaştırılması ve hormonların kana ve-
rilmesi gibi olaylar ekzositoz ile gerçekleşir. Salgı kofulu
Görsel 2.49: Hücre zarında ekzositoz

101