Page 34 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

Bilimsel Yöntem ve Çalışma Basamakları

Bilimsel yöntem, gözlem ile mantığı birleştirir. Gözlemler yeni sorulara yol açar, bilim insanları da bu
soruları cevaplayabilmek için yeni gözlem ve deneyler yapar. Modern bilimsel araştırmaların temelini bilimsel
yöntem oluşturur. Bu yöntem; problemi saptamak, verileri toplamak, hipotezler oluşturmak, hipotezlere dayana-
rak tahminler yapmak, deneyler tasarlayarak tahminleri test etmek şeklinde beş basamak içerir.
1. Problemi Saptamak: İnsanlar; dünyayı, evreni ve burada gerçekleşen doğal olayları merak ederek göz-
lemler yapar. Gözlemler sonucunda araştırma konusu olan problem açık bir şekilde belirlenir. İki çesit göz-
lem vardır. Bunlar nitel ve nicel gözlemlerdir. Nicel gözlemler ölçmeye dayanarak yapılan ve sonucu ra-
kamsal olarak belirtilen gözlemlerdir. Nitel gözlemler ise ölçme dayanağı olmayan kişiden kişiye değişen
gözlemlerdir.
2. Verileri Toplamak: Bilimsel soruyu cevaplamak amacıyla ön yargıdan uzak, gerçekçi ve özenli gözlemler
yapar ve bunları kayıt altına alır.
3. Hipotezler Oluşturmak: Bilim insanları; gözlem ve verilerle uyumlu, geçici öneri olarak adlandırılan hipo-
tezi belirler. Hipotez deneylerle denenebilir özelliktedir.
4. Hipoteze Dayalı Tahminler Yapmak: Eğer hipotez doğru ise başka hangi doğruların olabileceği hakkında
tahminler yapılır.
5. Kontrollü Deneyler Tasarlamak: Hipotezden yola çıkılarak yapılan tahminleri test edecek kontrollü de-
neyler tasarlanır. Kontrollü deneylerde değişkenlerden biri hariç diğerleri sabit tutulur. Deneyde değişken
olan bu faktöre bağımsız değişken denir. Kontrollü deneylerde bağımsız değişkenler sırayla denenerek sonu-
ca etkisi gözlemlenir. Kontrollü deneylerin sonuçları hipotezi destekliyorsa yeni sorular ile hipotez daha da
geliştirilebilir. Kontrollü deneylerin sonuçları hipotezi desteklemiyorsa kontrol edilmeyen değişkenler için
deneyler yeniden gözden geçirilir ya da hipotez değiştirilir.
Aşağıda bilimsel yöntem basamaklarının uygulandığı örnek bir çalışma verilmiştir:
• Veri Toplamak İçin Gözlemler Yapmak: Araştırmacı sebze salatasına tuz atıldığında sebzelerin büzüştü-
ğünü ve salatanın sulandığını gözlemlemiştir. Sebze salatasına tuz atılmadığında ise sebzelerin büzüşmedi-
ğini ve salatanın sulanmadığını gözlemlemiştir.
• Sorular Sormak: Sebzelerin su kaybetmesinde tuzun etkisi nedir?
• Hipotezler Oluşturmak: Bilimsel sorunun nasıl çözüleceğini araştırmış ve gözlemler yaparak sorunun çö-
zümüyle ilgili öneriler sunmuştur. Bunlar şöyledir:
• Hücreler tuzlu (çok yoğun) ortamlarda su kaybeder.
• Hücrelerin tuz yoğunluğu arttıkça su kaybetme oranı azalır.
• Hipoteze Dayalı Tahminler Yapmak: Eğer hipotezler doğruysa su, yarı geçirgen özellikteki bir zardan az
yoğun ortamdan çok yoğun ortama doğru hareket eder ve yoğunluk miktarı arttıkça suyun geçişi hızlanır.
• Kontrollü Deneyler Tasarlamak: Bu kontrollü deneyde bağımsız değişken, beherglas içindeki tuz çözelti-
sidir. Bağımlı değişken ise çözelti içindeki tuzlu su miktarına göre değişen su geçişidir. Bağımsız değişkenin
sabit tutulduğu gruba kontrol grubu denir. Aynı yapı ve özellikte 4 adet beherglas ve 4 adet bağırsak alınır;
beherglasların birincisine saf su, ikincisine %20 yoğunlukta tuz çözeltisi, üçüncüsüne %30 yoğunlukta tuz
çözeltisi, 4.süne ise %40 yoğunlukta tuz çözeltisi konur. Her bir beherglasa aynı miktarda saf su içeren ba-
ğırsaklar ayrı ayrı yerleştirilir. Bir süre bekledikten sonra bağırsaklardan tuz çözeltilerine doğru su geçişinin
olduğu ve yoğunluğu daha fazla olan çözeltilere yoğunluğu daha az olan çözeltilere göre su geçişinin daha
fazla ve daha hızlı olduğu gözlemlenir. Kontrol grubu olan 1. beherglasta ise çözelti ve bağırsak arasında
yoğunluk farkı olmadığından su geçişi gözlenmez. Kontrollü deneyler hipotezi desteklemiştir (Şekil 2.4).
Kontrol Grubu 1. Deney Grubu 2. Deney Grubu 3. Deney Grubu
Saf su %20 tuz çözeltisi %30 tuz çözeltisi %40 tuz çözeltisi

Şekil 2.4: Tasarlanmış bir kontrollü deney örneği
102