Page 30 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

Örneğin odanın bir köşesine damlatılan kolonyanın kokusunun kısa bir süre sonra odanın diğer köşesinde
de hissedilmesi, gazların gaz içindeki basit difüzyonudur (Görsel 2.38).
Bir bardak suya kırmızı renkli mürekkebin damlatılmasından sonra bardaktaki suyun tamamının kırmızı
renk alması, sıvıların sıvı içindeki basit difüzyonu sonucu gerçekleşen bir olaydır (Görsel 2.39).
Benzer şekilde bir bardak suya atılan küp şekerin çözünerek suyu tatlandırması da katıların sıvı içindeki
basit difüzyonunu kanıtlar. Verilen üç örnekte de moleküller, çok yoğun olduğu bölgeden az yoğun olduğu böl-
geye doğru kinetik enerjisi sayesinde difüzyona uğrar. Difüzyon, ortamlar arasındaki yoğunluk (konsantrasyon)
farkını azaltır. Moleküllerin difüzyonu başlangıçta hızlı olmasına rağmen zaman geçtikçe yavaşlar. Daha sonra
ise difüzyon hızı sabit hâle gelir. Çünkü artık ortamda birim zamanda yer değiştiren molekül sayısı eşitlenmiştir.

Su

Mürekkep

Görsel 2.38: Kolonya moleküllerinin difüzyonla yayılması Görsel 2.39: Mürekkebin su içinde difüzyonu

Difüzyon hızını etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bu faktörler şu şekilde sıralanabilir:
Yoğunluk Farkı: Difüzyonun gerçekleşeceği iki ortam arasındaki molekül yoğunluğu farkı ne kadar faz-
laysa difüzyon o kadar hızlı gerçekleşir.
Sıcaklık: Difüzyonun gerçekleşeceği ortamın sıcaklığı arttıkça difüzyon hızı da artar. Çünkü sıcaklığın
artması moleküllerin kinetik enerjisini artırır.
Molekül Ağırlığı: Molekül ağırlığı küçük olan maddeler, büyük olan maddelere göre daha hızlı difüzyona
uğrar.
Por Sayısı: Hücre zarındaki por sayısı ne kadar fazla olursa difüzyon da o kadar hızlı olur.
Yağda Çözünme Yeteneği: Yağda çözünen maddeler (bazı vitaminler), suda çözünenlere göre zardan daha
hızlı geçer.
Elektriksel Yük: Nötr maddeler, iyonlara (yüklü maddelere) göre hücre zarından daha hızlı geçer. Çünkü
hücre zarı pozitif yüklüdür.
Difüzyon yüzeyi: Difüzyonun gerçekleşeceği yüzey alanı arttıkça difüzyon hızı da artar.

Kolaylaştırılmış Difüzyon

Glikoz, amino asit gibi polar moleküller ve suda çözünen kalsiyum, magnezyum, potasyum, klor gibi iyon-
lar fosfolipit tabakasından basit difüzyonla geçemez. Bu moleküllerin taşıyıcı proteinler (kanal proteinleri ve
özgül taşıyıcı proteinler) sayesinde çok yoğun oldukları ortamdan az yoğun oldukları ortama doğru ATP harcan-
madan taşınmasına kolaylaştırılmış difüzyon denir (Görsel 2.40).

Hücre dışı
Amino asit İyon

Özgül taşıyıcı protein Kanal proteini

Sitoplazma
Görsel 2.40: Amino asidin özgül taşıyıcı proteinden, iyonun kanal proteininden kolaylaştırılmış difüzyonu

98