Page 16 - Fen Lisesi Fizik 10 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

MERAKLISINA Küresel Işık Kaynağı Tarafından Oluşturulan Gölgeler
Aydınlatacağı bölgeye uzaklığı kendi çapının üç katından az olan
küre şeklindeki kaynaklara küresel ışık kaynağı adı verilir.Yakında
bulunan bir aracın farı, yakındaki sokak lambası veya Güneş küresel
ışık kaynaklarına örnektir. Küresel kaynaktaki her bir nokta, noktasal
ışık kaynağı gibi davrandığından karşısında bulunan cisimlerin ar-
kasında hem tam hem de yarı gölge oluşur. Işık kaynağı ile engelin
birbirlerine göre büyüklükleri ve uzaklıklıkları gölgenin şeklini ve bü-
Görsel 4.29: Güneş tutulması
yüklüğünü belirleyen unsurlardandır.
Bildiğiniz üzere Güneş tutul- a) Görsel 4.30’daki gibi küresel ışık kaynağının yarıçapı küresel
ması, Ay’ın Dünya etrafında dola- cismin yarıçapından küçükse cismin arkasında hem tam hem
nımı sırasında Dünya ile Güneş’in
arasına girmesiyle oluşur. Güneş de yarı gölge oluşur.
tutulmasının yaşandığı bölgeler- b) Görsel 4.31’deki gibi küresel ışık kaynağının yarıçapı küresel
deki insanlar Güneş’in bir kısmını cismin yarıçapına eşit ise yine hem tam hem de yarı gölge olu-
ya da tamamını göremezler. Ay’ın şur. Tam gölgenin yarıçapı cismin yarıçapına eşittir.
Dünya etrafındaki dolanım periyo-
du yaklaşık 27 gündür. Birçoğu-
muz 27 günde bir yani yılda yak- Perde Perde
laşık 12 kez Güneş tutulmasının
yaşanacağını düşünürse de yılda Cisim Kaynak Cisim
sadece 2 ile 5 kez arası tutulma Kaynak
yaşanır. Bunun temel nedeni Gör-
sel 4.29'daki gibi Dünya’nın yö-
rünge düzlemi ile Ay’ın yörünge
düzleminin çakışık olmamasıdır.
Ay’ın yörünge düzlemi ile Dün-
ya’nın yörünge düzlemi arasında
yaklaşık 5 derecelik fark bulunur. Görsel 4.30: Tam ve yarı gölge Görsel 4.31: Tam ve yarı gölge
Bu fark nedeniyle Güneş, Ay ve
Dünya; Ay’ın Dünya etrafındaki
her dolanımında tam olarak aynı c) Görsel 4.32’deki gibi küresel ışık kaynağının yarıçapı küresel
hizaya gelmez. Böylece her ay, cismin yarı çapından büyükse perdenin konumuna göre farklı
Güneş tutulması gözlenmez. şekillerde gölge oluşur.
(Komisyon tarafından yazılmıştır.)

Kaynak
Cisim

Aydınlık

Görsel 4.32: Küresel kaynak tarafından oluşturulan gölgeler

Perdenin, ışık kaynağının veya cismin hareketinin tam ve yarı göl-
geyi nasıl değiştireceği çizimler yardımıyla bulunabilir.
Gözlemci dışarıdan gölgeye bakmak yerine gölge olan kısımdan
ışık kaynağına doğru bakarsa bulunduğu konuma göre kaynağın
bir kısmını veya tamamını göremez. Bunun nedeni kaynaktan çıkan
ışınların bir kısmının cisme çarpmasından dolayı gözlemciye ulaşa-
mamasıdır. Işık kaynağının nasıl göründüğünü bulmak için gözlemci-
nin bulunduğu noktadan engelin sınırlarına ışınlar gönderilir. Engelin
sınırlarından geçerek kaynağa ulaşan ışınların arasında kalan kısım
gözlemci tarafından görülemeyen kısımdır. Bu kısım kaynaktan çı-
kartılarak kaynağın görünen kısmı bulunur.

202