Page 14 - Fen Lisesi Fizik 10 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

MERAKLISINA Cismin ışıkla etkileşiminin dışında; kaynağın büyüklüğü, sayısı ve
konumu tam ve yarı gölgenin oluşumunda etkilidir. Farklı büyüklük-
teki kaynakların saydam olmayan maddelerin arkasındaki kısımlar-
da nasıl yarı gölge ve tam gölge oluşturacağı, yarı gölge ve tam göl-
genin alanının hangi durumda ve nasıl değişeceği aşağıda çizimlerle
anlatılmıştır.
Noktasal Işık Kaynağı Tarafından Oluşturulan Gölgeler
Aydınlatacağı yüzeye uzaklığı kendi çapının üç katından fazla
olan kaynaklara noktasal ışık kaynağı adı verilir. Küçük bir ampul,
uzakta bulunan arabanın farı veya yıldızlar noktasal ışık kaynaklarına
örnektir.
a) Görsel 4.23.a’daki gibi saydam olmayan bir cisim noktasal bir
Görsel 4.22: Renkli gölgeler
ışık kaynağı ile aydınlatılırsa perdede tam gölge oluşur. |BC|nin
Tam gölgenin bulunduğu kı-
sımlara ışık düşmediğinden bu yaklaşık olarak cismin yarıçapı olduğu kabul edilirse tam gölge-
kısımlar siyaha yakın koyu tonlar- nin |DE| yarıçapı Görsel 4.23.b’deki gibi üçgen benzerliğinden
da görülür. Bu yüzden birçok kişi yararlanılarak hesaplanır. Yarıçap yardımıyla da tam gölgenin
gölgenin siyahtan başka bir renk alanı hesaplanır.
olamayacağını düşünür. Oysaki
kırmızı, yeşil, mavi…vb. her renk-
ten gölge elde edilebilir.
Bunun için öncelikle saydam Perde
olmayan bir cisim, beyaz bir ze- D
min üzerine konulur. Sonrasında Kaynak Cisim Tam B
cisme ışık tutularak beyaz zemin- gölge A
de gölgesinin oluşması sağlanır. C E
Oluşan gölge renkli bir ışık kaynağı
ile aydınlatılırsa Görsel 4.22’deki
gibi ışıkla aynı renk yarı gölge elde ABC ~ ADE
edilir. AC BC
(Komisyon tarafından yazılmıştır.) AE = DE

Görsel 4.23: Tam gölge oluşumu

b) Birden fazla noktasal kaynağın kullanılması durumunda ise cis-
min arkasındaki kısımlarda hem tam gölge hem de yarı gölge
oluşur. Görsel 4.24’te farklı konumlarda bulunan iki noktasal
kaynağın nasıl yarı gölge oluşturduğu çizimlerle gösterilmiştir.
Çizimden de görüldüğü gibi kaynaklardan biri tarafından cismin
arkasındaki perdede oluşan gölge diğeri tarafından aydınlatılır.
Böyle bir durumda tam gölgenin yok olacağı düşünülebilir. Oy-
saki tam gölgenin oluştuğu bölge başka bir kaynak tarafından
aydınlatılırsa kısmen ışık alan bir bölge hâline gelir. Kısmen ışık
alan bölgelerde ise yarı gölge oluşur.

Kaynak Kaynak
Yarı
gölge
Cisim Cisim
Yarı
gölge
Yarı Kaynak
gölge
Kaynak

Görsel 4.24: Yarı gölge oluşumu

200