Page 18 - Fen Lisesi Kimya 11 | 6.Ünite

DENGEYİ
2. BÖLÜM
ETKİLEYEN FAKTÖRLER

6.2.1. Dengeyi Etkileyen Faktörler

Dengedeki bir sisteme hangi faktörler etki eder? Bir tepkimenin den-
gede olup olmadığı nasıl anlaşılır? Bir tepkimeye giren ve ürün mikta-
rının değişmesi dengeyi nasıl etkiler? Dengedeki bir sistemin ileri ve
geri yöndeki hızlarının eşitliği bir dış etkenle bozulabilir. Yeni denge ku-
ruluncaya kadar dengenin bozuluş biçimine bağlı olarak ileri ya da geri
yöndeki tepkime hızı değişir. Denge, bozuluş biçimine göre ileri veya
geri yöne kayar.
Sistemlerde dengeyi bozan etkenler

■ Derişim
■ Basınç
■ Hacim
■ Sıcaklık
Dengenin; derişim, basınç, hacim ya da sıcaklık değişimi ile han-
gi yöne kayacağını belirlemek için genel bir kural vardır. Bu kural adı-
nı Fransız kimyacı Henri Le Châtelier’den (Henri Lö Şatölye) alır ve
Le Châtelier İlkesi olarak bilinir (Görsel 6.5).
Le Châtelier İlkesi: Dengedeki bir sisteme dışarıdan bir etki uygu-
ısı + X(g) ⇌ 2Y(g)
landığında, sistemin, bu etkiyi karşılayacak yöne tepki vererek yeniden
Görsel 6.5: Dengede olan bir dengeye ulaştığını ifade eder.
tepkimeye T ve P'nin
Burada “etki” kelimesi sistemi denge hâlinden uzaklaştıran derişim,
Le Châtelier İlkesi'ne göre
etkisi basınç, hacim ya da sıcaklıktaki değişimdir. Bu değişimlerin dengeye
etkisini incelemek için Le Châtelier İlkesi kullanılır. Le Châtelier İlkesi
hem kimyasal hem de fiziksel denge için geçerlidir.

a) Sıcaklığın, Derişimin, Hacmin ve Basıncın Dengeye Etkisi

Derişimin Dengeye Etkisi
Kapalı bir kapta bulunan dengedeki bir sisteme, girenler veya ürün-
lerdeki maddelerden biri eklenir ya da çıkarılırsa sistem uygulanan iş-
lemi azaltacak yönde tepki verir. Belli bir süre sonra sistem yeniden
dengeye ulaşır.
Derişimin değişmesi hız sabitinin sayısal değerini değiştirmez, bu
nedenle denge sabitinin sayısal değeri de değişmez.
Denge bağıntısında yer almayan bir maddenin eklenmesi ya da çı-
karılması hacim sabit ise dengeyi etkilemez. Basınç sabitse ve tepkime
kabı hacmi değişebilen bir kapsa denge bağıntısında yer almayan mad-
de eklenmesi dengeyi etkiler.
■ Dengedeki sisteme madde ekleme
Dengedeki bir sisteme tepkimeye giren maddelerden biri eklenirse
o maddenin derişimi artar. Sistem bu etkiyi azaltacak yönde tepki verir.
İleri tepkime hızlanır ve denge ürünler yönüne kayar. Belli bir süre sonra
yeniden denge kurulur.

326 KİMYA 11. SINIF