Page 2 - Fen Lisesi Kimya 11 | 6.Ünite

1. BÖLÜM KİMYASAL DENGE

Kimyasal tepkimelerin çoğu neden çift yönlü tersinir tepkimelerdir?
Bir tepkimede denge kurulabilmesi için hangi şartlar gereklidir? Kimya-
sal denge, ileri ve geri yöndeki tepkime hızlarının birbirine eşit olduğu,
ürün ve tepken (giren) derişimlerinin zamanla değişmediği durumu ifa-
de eder. Bu dinamik denge hâli denge sabiti ile gösterilir. Denge sabiti,
tersinir bir tepkimenin net yönü ve denge derişimleri hakkında bilgi verir.
Yıldırım düşmesi sırasında N (g) + O (g) ⇌ 2NO(g) tepkimesi ger-
2 2
çekleşir (Görsel 6.1). Bu tersinir tepkimede belirgin ölçüde bir ileri tepki-
me gerçekleşmese de yıldırım düşmesi sırasında oluşan yüksek sıcak-
lık, ileri tepkimenin gerçekleşmesini sağlar.
Hâl değişikliklerini içeren fiziksel değişmeler tersinir (geri dönüşüm-
lü) olmalarına karşın kimyasal değişmelerin sadece bir kısmı tersinir
olma özelliği gösterir. Örneğin yumurtanın pişmesi tersinmez yani geri
dönüşümsüzdür. Buz dağındaki buz kütlesi sıcakta azalır, soğukta ise
artar. Buradaki durum fiziksel hâl değişimi olup tersinir özelliktedir.
Zayıf asit ve bazların iyonlaşması denge tepkimeleri ile gerçekleşir.
Dibinde katısı olan doymuş bir çözeltide çözünme ve çökelme olayları
denge hâlindedir. Bu ünitede denge tepkimeleri, dengeye etki eden fak-
törler ve sulu çözelti dengeleri öğrenilecektir.

6.1.1. Fiziksel ve Kimyasal Değişimlerde Denge
Birbirlerine etki eden maddeler karıştırıldığında iki tür tepkime göz-
Görsel 6.1: Yıldırım düşmesi
lenir. Bu tepkimelerden birincisinde, giren maddelerden herhangi biri
tükenince tepkime sonlanır. Bu tür tepkimelere tersinmez (tek yönlü)
tepkimeler denir, tek yönlü ok işareti (→) ile gösterilir. Tepkimede za-
manla girenlerin derişimi azalırken ürünlerin derişimi artar. Buna bağlı
olarak da zamanla tepkimenin hızı azalır ve girenlerden herhangi biri
tükenince hız sıfır olur. Örneğin HCl ve KOH çözeltileri karıştırılırsa
HCl(suda) + KOH(suda) → KCl(suda) + H O(s) tepkimesine göre
2
tepken tükenince tepkime sonlanır.
İkinci tür tepkimelerde, girenler tamamen tükenmez. Ortamda ürün-
lerle birlikte tepkimeye giren türlerin hepsinden bulunur. Böyle tepkime-
lere tersinir (çift yönlü) tepkimeler denir. Tersinir tepkimeler çift yönlü
ok işareti (⇌) ile gösterilir. Örneğin kapalı bir kapta N ve H gazları
2 2
uygun şartlarda NH gazına dönüşür.
3
N (g) + 3H (g) ⇌ 2NH (g)
2 2 3
Bir süre sonra oluşan NH gazı ayrışarak N ve H gazlarına dönü-
3 2 2
şür. Yani tepkime her iki yönde gerçekleşir ve çift yönlü ok işareti ile
ifade edilir. Ürünler veya tepkimeye girenler tepkime karışımının bu-
lunduğu ortamdan çıkamadığı sürece tepkime her iki yönde tam olarak
gerçekleşemez. Bu nedenle girenlerin tamamen ürünlere veya ürünle-
rin tamamen girenlere dönüşmesi mümkün değildir.

310 KİMYA 11. SINIF