Page 55 - Fen Lisesi Kimya 11 | 6.Ünite

KiMYASAL TEPKiMELERDE DENGE

6.3.6. Tampon Çözeltiler ve Kullanım Alanları

a) Tampon Çözeltiler
Tampon çözelti, zayıf asit ve zayıf asit tuzu ya da zayıf baz ve zayıf
baz tuzunun çözeltisidir. Her iki bileşen de ortamda mevcut olmalıdır.
Tampon çözeltiler, konjuge asit-baz çözeltiler içerdiğinden bu çözeltile-
re az miktarda asit ya da baz çözeltisi eklendiğinde çözelti ortamında
+
H iyonu derişiminin değişimine direnç gösterme yeteneğine sahiptir.
Çözelti pH’sinin değişimine direnç gösteren bu tür çözeltilere tampon
çözelti denir. Dengedeki asit-baz çözeltilerinde iyonlardan birinin deri-
şimi artarsa denge, girenler yönüne kayar. Bu durumda iyonlaşma geri
döner. İyonlaşmanın geri dönmesine ortak iyon etkisi (tamponlama)
denir.
Kimyasal ve biyolojik olaylarda tampon çözeltiler çok önemli bir yer
tutar. İnsan vücudundaki pH, bir akışkandan diğerine büyük ölçüde de-
ğişiklik gösterir. Örneğin midedeki mide özsuyunun pH’si yaklaşık 1,5
iken kanın pH’si yaklaşık 7,4’tür. Enzimlerin tam işleyebilmesi ve osmo-
tik basıncın dengelenmesi için hayati öneme sahip olan pH değeri çoğu
kez tamponlarla sağlanır.
Bir tampon çözelti, dışarıdan ilave edilen OH¯ iyonları ile tepkime-
ye girecek kadar büyük derişimde asit bileşenini; yine dışarıdan ilave
+
edilen H iyonları ile tepkimeye girecek kadar yüksek derişimli bir baz
bileşenini içermelidir. Ayrıca tamponun asit ve baz bileşenleri nötrleşme
tepkimelerinde tamamen tüketilmemelidir. Bu koşullar, tampon çözelti-
nin konjuge asit-baz çifti yani bir zayıf asit ve onun konjuge bazı veya
bir zayıf baz ve onun konjuge asidi ile sağlanır.
Basit bir tampon çözelti, asetik asit (CH COOH) ve sodyum ase-
3
tatın (CH COONa) uygun miktarlarının suda çözülmesiyle hazırlanır.
3
Asit ve eşlenik bazın denge derişimlerinin, başlangıçta suya eklenen
CH COOH ve CH COONa derişimleri ile aynı olduğu düşünülebilir.
3 3
Çünkü CH COOH zayıf bir asittir ve hidrolizi çok düşüktür. Asetat
3
tuzundan gelen CH COO¯ iyonlarının varlığı CH COOH’in iyonlaşması-
3 3
nı bastırmakta CH COOH’in varlığı da CH COO¯ iyonlarının hidrolizini
3 3
bastırmaktadır. Bu iki maddeyi (konjuge asit ve baz) taşıyan çözelti,
ilave edilen asidi ya da bazı nötrleştirme yeteneğine sahiptir. Sodyum
asetat, kuvvetli bir elektrolittir ve tamamen ayrışır.
H O +
CH COONa(k) 2 CH COO¯(suda) + Na (suda)
3 3
+
Yukarıdaki çözeltiye asit eklenirse H iyonları tampondaki eşlenik
baz olan CH COO¯ iyonları tarafından aşağıdaki eşitliğe göre tüketile-
3
cektir.
+
CH COO¯(suda) + H (suda) → CH COOH(suda)
3 3
Tampon sistemine baz eklenirse OH¯ iyonları tampondaki asit tara-
fından nötralleştirilecektir.
CH COOH(suda) + OH¯(suda) → CH COO¯(suda) + H O(s)
3 3 2

363
KİMYA 11. SINIF