Page 59 - Fen Lisesi Kimya 11 | 6.Ünite

KiMYASAL TEPKiMELERDE DENGE

b) Tampon Çözeltilerin Canlı Organizmalar ve Sağlık İçin Önemi
Tampon sistemler, canlı organizmaların varlığı için son derece
önemlidir. Örneğin ağır yaralanma veya yanıklarda kişinin yaşamını
sürdürmesi için en acil tehdit kanın pH’sindeki değişmedir. Bir yaşamı
kurtarmada, hekimin yapacağı öncelikli işlemlerden biri hastaya damar
içi sıvılarını vermektir (Görsel 6.13). Sağlıklı yaşam için hücre sıvıları-
nın ve kanın belirli pH değerinde olması gerekir. Enzimler, görevleri-
ni belirli pH değerinde yerine getirebilir. Kanın normal pH’si 7,35-7,45
aralığındadır. Kanın pH’sini kontrol etmek için vücut, başlıca karbonik
asit/bikarbonat iyon sistemini kullanır. Çoğu çözünmüş CO yapısında
2
bulunan kandaki bikarbonatın (HCO¯) karbonik aside (H CO ) normal
3 2 3
oranı 20/1’dir. HCO ¯ iyonunun derişimi H CO derişimine göre arttırı-
3 2 3
lırsa kanın pH’si yükselir. pH normal aralığın üzerine çıkarsa bu durum
alkalidoz olarak adlandırılır. Bu oran azaldığı zaman kanın pH’si azalır.
Kanın pH’si normal aralığın altına düştüğündeki duruma asidoz denir.
Her iki durum da yaşamı tehdit eder. Bu nedenle pH dengesizliğinin
sebebini belirlemek ve hemen tıbbi müdahalede bulunmak önemlidir.
Kanın pH’sinin yükselmesiyle mide bulantısı ve kusma görülür. Kanın
pH’sinin düşmesiyle kalp, böbrek, şeker hastalıkları, ishal ve protein
kaybı oluşur.
Vücut, kanın pH’sini solunum ve boşaltım başta olmak üzere iki yolla
Görsel 6.13: Kanda pH değerini
korur. Karbonik asit derişimi solunum ile kontrol edilir. Nefes vererek dengeleyen tampon çözelti olan
CO ve H CO tüketilir. Asit derişimindeki bu azalma kanın pH’sini art- serum
2 2 3
tırır. Daha hızlı ve derin nefes alınması tüketilen CO miktarını arttırır.
2
Böylece kandaki H CO derişimi azalır ve kanın pH’si yükselir. HCO¯
2 3 3
iyon derişimi idrardaki boşaltım hızı ile kontrol edilir.
Azalan solunum kandaki CO ’in derişimini arttırdığından solunum
2
asidozu oluşur. Astım, zatürre, amfizem veya duman solumak solunum
asidozuna neden olur. Bu nedenle bunlardan herhangi biri kişinin nefes
alma yeteneğini azaltabilir. Solunum asidozu, hastanın nefes alması-
na yardımcı olmak için mekanik bir vantilatör kullanılarak önlenir. Artan
nefes verme CO ’in atılımını arttırır ve kanın pH’si yükselir. Astım du-
2
rumunda ilgili ilaçlardaki kimyasal maddeler daralan bronş geçişlerini
açarak nefes almayı kolaylaştırabilir.
Metabolik asidoz, laktik asit ve metabolizmanın diğer asidik yan
ürünlerinin aşırı miktarlarının kana geçmesi nedeniyle olur. Bu asitler,
kana karıştığında H CO oluşturmak üzere HCO¯ iyonu ile tepkimeye gi-
2 3 3
rerler ve HCO¯/ H CO oranı daha düşük bir değere kayar. Ağır egzersiz,
3 2 3
diyabet ve uzun süre aç kalma metabolik asidoza neden olabilir. Vücutta
H CO /HCO ¯ dengesi tampon çözelti oluşturur ve şu şekilde ifade edilir:
2 3 3
+
CO (g) + H O(s) ⇌ H CO (suda) ⇌ H (suda) + HCO¯(suda)
2 2 2 3 3
Kanın değişen pH’si CO ile dengelenir.
2
2
Fosfat tamponu da H PO¯/HPO ¯ plazma proteinlerine etkiyerek
2 4 4
kanın pH’sinin sabit tutulmasına katkıda bulunur. İdrarın pH’sinin 3-5
2
aralığında sabit kalması HPO ¯ iyonunun tampon etkisindendir. Aşırı et
4
tüketildiğinde idrarın pH değeri düşer. Çok fazla sebze tüketildiğinde
2
ise idrarın pH değeri yükselir. İdrardaki tampon görevini HPO ¯ iyonu
4
sağlar ve pH değerini sabitleştirir.

367
KİMYA 11. SINIF