Page 2 - Fen Lisesi Kimya 9 | 4. Ünite

1. MADDENİN FİZİKSEL HÂLLERİ
BÖLÜM

■ Doğada, su katı hâlde oksijen ise sıvı hâlde olsaydı canlılar yaşamını
nasıl sürdürürdü?
■ Canlılar maddenin farklı hâllerinden nasıl yararlanır?
■ Suyun farklı hâlleri canlı hayatı, endüstri ve çevre için neden önemlidir?

4.1.1. Maddenin Farklı Hâllerde Olmasının Canlılar
ve Çevre için Önemi
Canlılar yaşamını sürdürürken birçok farklı maddeyle etkileşimde bu-
lunur. İçeceklerin soğutulması için suyun katı hâli olan buz, inşaatlarda
katı hâlde bulunan demir, motorlu araçlarda da sıvı ve gaz hâlde yakıtlar
Şekil 4.1: Maddenin hâlleri kullanılır. Canlılar, solunum yapmak için oksijen gazını; fotosentez yap-
mak için karbon dioksit gazını kullanır.
Çevredeki maddelerin bazıları katı, bazıları sıvı, bazılarının da gaz ol-
duğu görülür. Bu durum maddelerin üç farklı hâlde bulunduğunu gösterir.
Bunlar katı, sıvı ve gaz hâllerdir (Şekil 4.1). Bunların dışında maddenin
plazma hâli de vardır. Standart şartlarda bakır, demir, altın, gümüş, şeker,
tuz ve kum katıdır. Su, benzin, kolonya, sirke, zeytinyağı sıvıdır. Oksijen,
BİLGİ KUTUSU azot, karbon dioksit, metan, LPG, helyum gaz hâlindedir. Güneş, diğer yıl-
dızlar, magma tabakası, yanardağlardan fışkıran lavlar plazma hâlindedir.
Standart şartlar (oda ko-
şulları) 25 C sıcaklık ve Katı: Maddenin en düzenli ve en düşük enerjili
o
1atm basınç koşullarıdır. hâlidir. Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri bü-
yük olduğundan, tanecikler birbirine sıkı bağlanmış-
tır. Bu nedenle maddenin diğer hâllerine göre tane-
cikler arası boşlukları en az olanıdır. Belirli hacim ve
şekilleri vardır. Tanecikleri sadece titreşim hareketi
yapar. Maddenin en yoğun hâlidir. Katı hâl

Sıvı : Maddenin katı hâline göre daha düzensiz
ve daha yüksek enerjili hâlidir. Tanecikleri arasında-
ki çekim kuvvetleri şekil kazandıracak kadar büyük
olmadığından tanecikler arası boşluklar fazladır. Bu
nedenle akışkan özellik kazanır. Sıvıların belirli şekli
yoktur, bulunduğu kabın doldurduğu kısmının şekli-
ni alır. Sıvı hâlin yoğunluğu katı hâlden küçük, gaz
hâlden büyüktür. Tanecikleri titreşim ve öteleme (yer Sıvı hâl
değiştirme) hareketi yapar.

Gaz: Maddenin en düzensiz, en yüksek enerjili
hâlidir. Tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri yok
denecek kadar az olduğundan, tanecikler birbirin-
den oldukça uzakta bulunur ve birbirlerinden bağım-
sız hareket eder. Gaz tanecikleri birbirleriyle ve ka-
bın çeperleriyle (iç yüzey) esnek çarpışmalar yapar.
Tanecikleri arasındaki boşluklar çok büyük olduğun-
dan sıkıştırılabilir. Gaz tanecikleri titreşim, öteleme
ve dönme hareketi yapar. Belirli şekil ve hacimleri
yoktur. Bulundukları kabı tamamen doldurarak, ka- Gaz hâl
bın şekil ve hacmini alır. Yoğunluğu en düşük hâldir.
Birbirleriyle her oranda karışarak homojen karışım-
lar oluşturur.

142