Page 3 - Fen Lisesi Kimya 9 | 4. Ünite

MADDENİN HÂLLERİ

a) Suyun Doğadaki Döngüsü
Yaşamdaki en önemli maddelerden biri sudur. Dünya ve canlıların ya-
pısının çok önemli bir kısmı sudan oluşur. Yeryüzündeki su miktarının
yaklaşık %3’ü içilebilecek kalitede sudur.
Doğadaki su döngüsü yaşamın devamlılığını sağlar. Güneş ışınlarının
etkisi ve bitkilerin terlemesiyle sıvı hâlden buharlaşan su buharı mole-
külleri atmosfere karışır ve bulutları oluşturur. Soğuk hava akımlarının
etkisiyle yağış olarak (yağmur, kar, dolu vb.) yeryüzüne iner. Suyun hâl
değiştirerek atmosfer ile yeryüzü arasındaki bu döngüsüne doğal su
döngüsü denir. Bu döngü sayesinde su doğada yok olmaz (Şekil 4.2).

Şekil 4.2: Doğal su döngüsü

Doğal su döngüsü, kirlenen suları arıtarak bu suları içilebilir ve kulla-
nılabilir hâle getirir. Doğal su döngüsü; yeryüzündeki iklim ve bitki çeşitli-
liğini, yabani hayvanların göçlerini, insanların yerleşim yerlerini ve sosyal
yaşamlarını etkiler. Doğal su döngüsünün bozulması birçok sorunun or-
taya çıkmasına neden olur.
Su donduğunda suyun diğer maddelerin aksine hacmi artar yoğunlu-
ğu azalır. Bu nedenle buz suda yüzer. Göl ve denizler donduğunda yü-
zeyde bir buz tabakası oluşur. Bu durum buzun altında kalan suyun sı-
caklığının belirli bir seviyede kalmasını sağlar. Böylece deniz ve göllerde
buz tabakasının altında kalan suda canlı hayat devam eder.
Suyun sıvı hâli canlı hayatı için çok önemlidir. Canlılar, su ihtiyaçları-
nın önemli bir kısmını suyun sıvı hâli ile giderir. Yüksek dağlardaki kar ve
buzullar eridikçe sıvı su; yer çekiminin etkisiyle akarak dereleri ve nehir-
leri oluşturur. Akarsular geçtiği yerlere hayat verir. Okyanus, deniz, göl ve
akarsular; ulaşımın gerçekleştirilmesi, sportif faaliyetler ve enerji üretimi
gibi birçok alanda kullanılır.

b) LPG, İtici Gaz, LNG ve Soğutucu Gazlar

LPG (Liquid Petroleum Gas; Sıvılaştırılmış Petrol Gazı)
LPG ham petrolün rafinerilerde işlenmesi esnasında veya petrol ya-
taklarının üzerinde bulunan doğal gazın ayrıştırılması ile elde edilir. Nor-
malde gaz hâlde olan bu maddeler basınç altında sıkıştırılarak depolan-
dığında sıvı hâle geçerler.
LPG; renksiz, kokusuz, havadan ağır ve yanıcıdır (Resim 4.1). Sı-
zıntılarda insanlar tarafından koku yoluyla algılanmasını kolaylaştırmak
için rafinerilerde koku veren gazlar eklenir. Bileşimi genelde %70 bütan
(C H ), %30 propan (C H ) içerir. Yaklaşık 250 litre hacim kaplayan pet-
4 10 3 8
rol gazı sıkıştırılarak sıvı hâle getirildiğinde 1 litre LPG’ye dönüşür. Bu Resim 4.1: LPG'nin yanması
sebeple LPG çelik tüplerle taşınır ve kullanılır.

143