Page 4 - Fen Lisesi Matematik 11 | 5.Ünite

ÇEMBER VE DAİRE

11.5.1. ÇEMBERİN TEMEL ELEMANLARI

1. Çemberde Kiriş, Kesen, Teğet ve Yay Kavramları

Günlük hayatta çember veya daire şeklinde pek çok araç gereç kulla-
nılır. Tepsi, madenî para, tekerlek gibi yuvarlak nesnelerin ağırlık mer-
kezleri daha kolay bulunabildiğinden dengelemek istenilen birçok nes-
neye yuvarlak şekil verilmiştir. Tekerleğe (Görsel 5.1.1) yuvarlak şekil
verilmesinin sebebi ise tekerleğin etrafındaki diğer nesnelere değen
yüzeylerinin çok az olmasıdır. Bu sayede sürtünme azalmış ve nesne-
lerin kolay hareket ettirilebilmesi sağlanmıştır.

Görsel 5.1.1: Tekerlek

Tanım Düzlemde sabit bir noktaya eşit uzaklıkta bulunan
noktalar kümesine çember denir.
Sabit noktaya çemberin merkezi denir ve O ile gös- r
terilebilir. O
Eşit uzaklığa ise çemberin yarıçapı denir ve r ile r
gösterilir (Şekil 5.1.1).

Şekil 5.1.1

Çemberin herhangi iki noktasını birleştiren doğru parçasına kiriş denir.
Merkezden geçen kirişe çap denir. En uzun kiriş çaptır.
Çap R ile gösterilir (Şekil 5.1.2).

Kiriş
A
B
Çap
C D
O
Kesen F
d E Teğet
G
t
Şekil 5.1.2

Çemberin farklı iki noktasından geçen doğruya kesen denir.
Çemberle kesişim kümesi bir nokta olan doğruya teğet denir.

Çember üzerinde alınan farklı iki nokta arasındaki S
çember parçasına yay denir.
Çember üzerinde P, Q, R ve S noktaları verilmiş ol- O
&
'
sun. Bu durumda PSR büyük yay ve PQR küçük yay
olmak üzere d doğrusu çemberi iki yaya ayırır. d
# P R
PR ifadesinden anlaşılması gereken çember üzerin-
deki küçük yaydır (Şekil 5.1.3). Q
Şekil 5.1.3

194 Fen Lisesi Matematik 11