Page 49 - Fizik 11 | 2.Ünite

ELEKTRİK VE MANYETİZMA

2.5. ALTERNATİF AKIM

a) Pil b) Akü c) Güneş Pili ç) Bisiklet Dinamosu
Görsel 2.11: Doğru akım kaynakları

Pil, akü, güneş pili ve dinamo gibi elektromotor kuvvet kaynakları ile oluşturulan elektrik devrelerinde yönü de-
ğişmeyen bir elektrik akımı elde edilir. Bu tür akımlara doğru akım, kaynaklara ise doğru akım kaynağı adı verilir
(Görsel 2.11). Doğru akım, İngilizcedeki “direct current” (dayrekt körınt) kelimelerinin baş harflerinden oluşan
DC şeklinde kısaltılarak ifade edilir. Doğru akımın yönü değişmez ama şiddeti, kaynak gerilimi değiştirilerek art-
tırılıp azaltılabilir. Doğru akım; telekomünikasyonda, sinyal sistemleri gibi elektronik cihazlarda, maden arıtma
ve maden kaplamacılığında (elektroliz), tren, metro, tramvay gibi elektrikli taşıtlarda ve elektrik motorlarında
kullanılabilir.

A) ALTERNATİF AKIMIN ÖZELLİKLERİ

Zamanla yönü ve şiddeti değişen akıma alternatif akım denir. Alternatif akım iş ve ev ortamlarında, aydınlatma,
ısıtma, soğutma ve elektrik motorları gibi elektronik cihazlarda kullanılır. Alternatif akım, İngilizcedeki “alter-
nating current” (altırneyting körınt) kelimelerinin baş harflerinden oluşan AC şeklinde kısaltılarak ifade edilir.
Alternatif akım kaynakları elektrik devrelerinde ~ sembolü ile gösterilir.

t 1 = 0 t 2 = t t 3 = 2t

Şekil 2.69: Manyetik alanda dönen tel çerçevede oluşan akım şiddetinin zamana bağlı değişim grafiği
Alternatif akım, iletken halkadaki akı değişimi ile indüksiyon akımı elde edilmesi ilkesine dayanır. Alternatif
akım üretmeye yarayan araçlara alternatör denir. Bir alternatör, yapısındaki mıknatısların oluşturduğu manye-
tik alan içinde bulunan çerçevenin dönmesiyle mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirir. Şekil 2.69'daki gibi
çerçeve, mıknatıslara dik iken çerçeve içindeki manyetik akı sıfırdır. Çerçeve 0-t zaman aralığında mıknatıslara
paralel hâle getirilirken çerçevenin içindeki manyetik akı artar. Çerçeve üzerinde indüksiyon elektromotor kuv-
veti ve indüksiyon akımı oluşur.

Çerçeve döndürülmeye devam edilerek (t-2t) zaman aralığında tekrar mıknatıslara dik konuma getirilirken çer-
çevedeki manyetik akı azalır. Çerçeve üzerinde yine bir indüksiyon elektromotor kuvveti ve indüksiyon akımı
oluşur. Lenz Yasası gereği indüksiyon akımı kendisini oluşturan etkiye karşı koyacak yönde oluşur. Bu nedenle
0-t zaman aralığında oluşan indüksiyon akımının yönü ile t-2t zaman aralığında oluşan indüksiyon akımının
yönü birbirine zıttır. Çerçeve periyodik olarak döndürüldüğü sürece halka üzerinde yönü ve şiddeti sürekli de-
ğişen alternatif gerilim ve alternatif akım elde edilir.

351
351