Page 25 - Fizik 12 | 3.Ünite

1. BÖLÜM: DALGALARDA KIRINIM, GİRİŞİM VE DOPPLER OLAYI

Ses kaynağının harekets�z, gözlemc�n�n hareketl� olması durumunda Funda
gözlemc� ses kaynağına yaklaşırken b�r�m zamanda �ş�tt�ğ� ses dal-
gası sayısı artacağından �ş�tt�ğ� ses�n frekansı, kaynağın ürett�ğ� ses�n
frekansından büyüktür. Gözlemc� ses kaynağından uzaklaşırken
gözlemc�n�n b�r�m zamanda �ş�tt�ğ� ses�n frekansı, kaynağın ürett�ğ� a)
ses�n frekansından küçüktür. Bu durumda Funda’nın ambulansa yak-
laşırken �ş�tt�ğ� ses, ambulans dururken �ş�tt�ğ� sese göre daha �nce Funda
(Şek�l 3.28: a), ambulanstan uzaklaşırken �ş�tt�ğ� ses, ambulans durur-
ken �ş�tt�ğ� sese göre daha kalındır (Şek�l 3.28: b).
b)
Sıra Sizde - 9 Şek�l 3.28: a) Gözlemc�, harekets�z
ses kaynağına yaklaşırken
Kend�s�ne yaklaşmakta olan �tfa�ye aracına doğru �lerleyen b�r b) Gözlemc�, harekets�z ses kayna-
motos�kletl�n�n �tfa�ye aracına yaklaştığı süre boyunca duyduğu ğından uzaklaşırken
ses nasıl değ�ş�r? Açıklayınız.

Çözüm
Çözüm

Doppler olayı hem kaynağın hem de gözlemc�n�n hareketl� olması
durumunda da gözlemleneb�l�r. Kaynak ve gözlemc� b�rb�r�nden uzak-
laşıyorsa �ş�t�len ses�n frekansı, kaynağın ürett�ğ� ses�n frekansından
düşük, yaklaşıyorsa büyüktür.

İş�t�len ses�n frekansının kaynağın ürett�ğ� ses�n frekansından farklı
olmasının sebepler�nden b�r� de ortamın hareketl� olmasıdır. Rüzgârlı
havalarda kaynağın ürett�ğ� ses�n frekansı �le �ş�t�len ses�n frekansı
farklıdır.
Karayollarında arabaların hız sınırını aşıp aşmadıklarını kontrol eden
traf�k pol�sler�n�n kullandığı radarlar da elektromanyet�k dalgaların
Doppler olayından faydalanır. Radarın hareketl� b�r araca gönderd�ğ�
elektromanyet�k dalgaların frekansı �le araçtan yansıyanların frekan-
sında meydana gelen değ�ş�m m�ktarı, arabanın hızını bel�rler. Bu
sayede arabanın hız sınırını aşıp aşmadığı tesp�t ed�l�r (Görsel 3.9). Görsel 3.9: Radarla hız kontrolü

Dünya’dan uzaklaşan yıldızlardan gelen elektromanyet�k dalgaların
dalga boyunun büyümes� sonucunda algılanan ışığın reng� kırmızıya
doğru yaklaşır. Bunun sonucunda “Yıldızlar, Dünya’dan ne kadar uzak-
tadır ve ne kadar hızla uzaklaşır?” sorularına cevaplar bulunmuştur.

Tıpta görüntülemede kullanılan ultrason c�hazlarında da ses dalgala-
rında meydana gelen Doppler olayından faydalanılır. Ultrason c�hazı,
yüksek frekanslı ve �nsan kulağının �ş�temeyeceğ� ses dalgalarının
doku ve organlardan ger� yansıması sırasında frekansta meydana
gelen kaymadan yararlanılarak gel�şt�r�lm�şt�r (Görsel 3.10).
Görsel 3.10: Ultrason c�hazı

12. SINIF FİZİK 129