Page 19 - Fizik 9 | 5.Ünite

5.2.1 HÂL DEĞİŞİMİ VE ÇEŞİTLERİ

Evrende bulunan maddeler fiziksel hâllerine göre katı, sıvı, gaz
ve plazma olmak üzere dörde ayrılmaktadır. Dünyaʼnın yaklaşık
%71ʼi sıvı (deniz), %29ʼu katı (karalar) hâldeki maddelerden
oluşmaktadır. Evrenin ise yaklaşık %99ʼluk kısmını plazma
hâlindeki maddeler oluşturur.
Maddeler bir hâlden diğer bir hâle geçiş yapabilir. Bir maddenin
hâl değiştirebilmesi için hâl değişimi sıcaklığında olması ve
bu sıcaklıktayken maddeye ısı verilmesi ya da maddeden ısı
alınması gerekmektedir (Basıncın hâl değişimine etkisi ileriki
yıllarda anlatılacaktır.). Maddelerin bulundukları fiziksel hâle, faz
denilmekte ve maddenin bir fazdan
diğer faza geçişi hâl değişimi
olarak tanımlanmaktadır.
Hâl değişimine verilebilecek en
temel örnek, doğada kendiliğin-
den gerçekleşen su döngüsüdür
(Görsel 5.2.1). Isı alarak buharla-
şan ve gaz hâline gelen su, soğuk
hava katmanları ile karşılaştığında
yeryüzüne yağmur, kar ya da dolu
şeklinde geri döner. Denizlere,
akarsulara ya da toprağa sızarak
yer altı sularına karışan su, tekrar
ısı alarak buharlaşır ve bu şekilde
döngü devam eder.
Hâl değişimi 8 çeşittir. Bu
değişimler Şekil 5.2.1ʼde verilmiştir. Görsel 5.2.1: Su döngüsü

Donma: Sıvı hâldeki bir maddenin
ısı vererek katı hâle geçmesi olayıdır.
Plazma
Suyun buz hâline geçmesi örnek
olarak verilebilir. Deiyonizasyon
Erime: Katı hâldeki bir maddenin
ısı alarak sıvı hâle geçmesi olayıdır. İyonizasyon
Katı çikolatanın erimesi bu olaya bir Gaz
örnektir. Buharlaşma
Süblimleşme: Isı alan katı hâldeki
bir maddenin doğrudan gaz hâle Yoğuşma
geçmesi olayıdır. Naftalin ve kuru buz Kırağılaşma Sıvı
katı hâlden gaz hâle geçen maddeler Süblimleşme Donma
arasındadır.
Kırağılaşma: Isı veren gaz hâldeki Erime
bir maddenin doğrudan katı hâle
Katı
geçmesi olayıdır. Soğuk gecelerde
havadaki su buharının doğrudan katı
hâle geçerek kırağı oluşturması gün- Şekil 5.2.1: Hâl değişimleri
lük hayattaki örneklerden biridir. Uçak
motorundan çıkan su buharının aniden

ISI VE SICAKLIK 227