Page 5 - Fizik 9 | 6.Ünite

6.1.1 ELEKTRİK YÜKÜ Meraklısın a
Bilgi
Elektriklenme olayının keşfi MÖ 600’lü yıllara kadar uzanmaktadır.
Thales’in (Tales) yüne sürtülen kehribar parçasının toz kırıntılarını
ve kedi tüylerini çektiğini gözlemlemesi, elektrostatik ile ilgili bilginin
temeli olarak kabul edilmektedir. Elektrostatik, durgun elektrik
yüklerini ve bu yükler arasındaki etkileşmeyi inceler.
Birbirine sürtülen nesnelerin başka bir cismi bazen çekmesi
bazen de itmesi, Thales ve o dönem filozoflarının iki cins elektrik
Kehribar kelimesinin Yunan-
yükü olabileceğini fark etmelerini sağlamıştır.
ca karşılığı “elektron”dur.
MÖ 600’lü yıllarda keşfedilen elektrik yüklerinin isimlendirilme-
Elektrik kavramı bu kelime-
si yaklaşık 2300 yıl sonra gerçekleşmiştir. Elektrik yüklerine pozitif den türetilmiştir.
(artı) ve negatif (eksi) ismi 1700’lü yıllarda Benjamin Franklin (Benja-
min Franklin) tarafından verilmiştir. Franklin plastik çubuğun yüküne
eksi, cam çubuğun yüküne artı denilmesini önermiştir. Tesadüfen
yapılan bu önerinin doğru olduğu daha sonra anlaşılmıştır. İlerleyen
yıllarda fizik bilimindeki gelişmeler ışığında elektrik yüklerinin doğası
kesin olarak öğrenilmiştir.
Maddenin temel yapı taşı olan atom; proton, nötron ve elektron-
lardan oluşur. Çekirdeği oluşturan proton ve nötronlar nükleer fizi-
ğin ilgi alanına girer. Bu parçacıkları birbirinden ayırmak için yük-
sek enerji gereklidir. Çekirdek çevresinde dolanan elektronlar için
Meraklısın a
ise durum farklıdır. Atomdan elektron koparılması ya da bir atomun Bilgi
dışarıdan elektron alması, atom çekirdeğinden proton sökülmesiyle Madde
kıyaslandığında çok daha kolaydır. Bu nedenle atomun yüklenmesi Atom
çekirdek etrafında bulunan atomik elektronlarla gerçekleşir.
Atom ve dolayısıyla atomlardan oluşan madde nötr olma eğili-
Çekirdek
mindedir. Atom, çekirdekteki pozitif (+) yüklü protonları negatif (-)
yüklü elektronlarla dengeler. Elektron sayısının, proton sayısından
Proton
fazla ya da az olması durumunda elektrik yükü ortaya çıkar. Elekt-
ron sayısının proton sayısından fazla olması durumunda yük nega-
tif, az olması durumunda ise yük pozitif olur. Yük q ile simgelenir.
SI birim sisteminde yük birimi coulombdur (kulon) ve C sembolü ile
gösterilir.
Doğada bulunan en küçük yük elektronun yüküdür. Bu nedenle
Kuark
bir elektron yükü elemanter yük ya da birim yük olarak tanımlanır.
Elektronun yükü e sembolü ile gösterilir. Elektronun yükü negatif
Proton ve nötronların yapısı-
değerde olup, aynı büyüklükte yüke sahip olan proton pozitif yük-
nı kuarklar oluşturur. Kuark-
lüdür. Yüklü cisimlerin üzerindeki net yük …, -3e, -2e, 3e, 4e, …
ların yükü elektronunkinden
şeklinde elektron yükünün tam sayı katları kadardır. Bir elektron yü- azdır. Doğada serbest hâlde
künün büyüklüğü aşağıda verilmiştir. bulunamadıkları için bir
kuark yükü temel yük olarak
kabul edilmemektedir.

~
-19
1 e 1,602.10 C
Atomun dolayısıyla maddenin elektron kazanması veya kaybet-
mesi elektriklenme olarak adlandırılır. Atomlar farklı yollarla elekt-
ron kazanabilir ya da kaybedebilir. Bunun sonucunda maddeler fark-
lı yollarla elektrikle yüklenebilir.

ELEKTROSTATİK 267