Page 102 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
59
59 FİZİK 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
3. ÜNİTE : DALGALAR > 3.2. Yay Dalgası
Kavram : Atma
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı DALGALARDA ATMA 25 dk.
Çalışmanın Amacı Atma kavramını açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıdaki metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Evin dış kapısının veya evdeki odalardan birinin kapısının hızla açılıp kapanması sonucunda odanızdaki
perdenin hareket ettiğini fark ettiniz mi? Kapı hızlı bir şekilde açılır ya da kapanırsa kapı eşiğindeki hava
ani bir şekilde sıkıştırılmış olur. Böylece havada görülmez bir dalga meydana gelir ve bu hava dalgası
odanın bir ucundan öteki ucuna yayılarak perdeye ani bir itme kuvveti verir. Perdeyi etkileyen bu kısa
süreli sarsıntının sebebi, anlık oluşturulan dalga parçasıdır.

Bu göremediğimiz anlık dalga parçasının bir benzeri, okul laboratuvarındaki esnek bir yay parçasıyla
veya evinizde bulunan bir iple gerçekleştirilebilir. Anlık gerçekleştirilen dalga parçası, dalgaların özellik-
lerini incelemek amacıyla oluşturulur. Oluşturulan anlık dalga parçası sayesinde dalganın şekli, ilerleme
yönü ve oluşan dalga şeklinin özellikleri incelenir.

Yayı geren el, anlık olarak yayı bir ucundan yay doğrultusuna dik olacak şekilde yukarı doğru çekip
denge noktasına indirirse baş yukarı bir dalga parçası (Şekil 1) elde edilir. Yayı geren el, anlık olarak
yay doğrultusuna dik olacak şekilde yayı aşağı çekip tekrar denge noktasına kaldırılırsa baş aşağı bir
dalga parçası (Şekil 2) elde edilir. Anlık oluşturulan dalga parçası, düzenli titreşimler değildir. Bu nedenle
dalga boyları veya dalga periyotlarından bahsedilemez.

Şekil 1 Şekil 2

Anlık oluşturulan bir dalga parçasının (Şekil 3) başlangıç nok-
tasıyla bitiş noktası arasındaki bölüm uzaklık genişliği (X), tepe
noktası ile denge konumu arasındaki bölüm ise dalga parçasının
genliği (A) olarak adlandırılır. Anlık oluşturulan dalga parçası ge-
rilmiş yay veya ip üzerinde ilerlerken şekli değişmez. Dalganın
genişliği, oluşturulma süresine ve hızına bağlıdır.

Şekil 3

Sorular

1. Yukarıdaki metinde "dalga parçası" olarak geçen ifade fizik biliminde "atma" yerine kullanılmakta-
dır. Buna göre atmayı nasıl açıklarsınız?

100