Page 166 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
98 FİZİK 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
4. ÜNİTE : OPTİK > 4.6. Kırılma
Kavram : Kırılma
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı KIRILAN NEDİR? 15 dk.
Çalışmanın Amacı Doğa olaylarından faydalanarak kırılma kavramını tanımlayabilme.

Yönerge: Aşağıdaki metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Işık ışınlarının hareketi ve etkileşimleri birçok doğa olayını beraberinde getirir. Bu olaylar bilim insanla-
rının yaptıkları çalışmalara, oluşturulan bilimsel kavramlara, teknolojideki ilerlemelere, yeni buluşların
sonucunda ortaya çıkan ürünlerin günlük hayata yansımasına önayak olmuştur. Bunlardan biri olan
ve derin uzayı gözlemlemek amacıyla 1990 yılında fırlatılan Hubble uzay teleskobu, atmosfer dışına
yerleştirilerek hava olaylarının etkilerinden korunması sağlanmış ve bu sayede oldukça net fotoğraflar
elde edilebilmiştir. Zaman içinde bu alanda elde edilen bilgiler, 2021 yılı içinde ABD, Avrupa Birliği ve
Kanada iş birliği ile fırlatılan yeni teleskobun üretilmesini ve uzaydan gelen ışınlara direkt maruz kalarak
Dünya’dan yaklaşık 1 milyon km ötede yapılacak gözlemin amaçlanmasını sağlamıştır.
Aşağıdaki görsellerde ışığın sergilediği davranış sonucu oluşan bazı doğa olayları ve bu olaylarla ilgili
açıklamalar verilmiştir.

Serap olayı, yer yüzeyindeki aşırı sıcaklık değişikliği oluşan böl-
gedeki havada ışığın kırılmasıyla meydana gelir. Yer yüzeyindeki
sıcak hava ve bu sıcak havanın üzerindeki soğuk hava, serap olu-
şumu için ideal koşullar yaratır. Serap olayı, gerçekleştiği düzlem-
de aslında orada olmayan nesneler oradaymış gibi görünmesine
ve farklı bir deneyimin yaşanmasına neden olur.

Atmosfer yoğunluğunun kademeli olarak değişmesi, ışığın doğrul-
tusunda bir değişime neden olur ve bükülerek kavisli bir hâle gelir.
Güneş ufka yakın olduğunda alt kısımdan gelen ışınlar, üst kısım-
dan gelen ışınlardan daha fazla bükülür. Bu, dikey çapın kısalma-
sına sebep olarak Güneş'in elips biçimde görünmesine neden olur.

Renksiz bir malzeme olan elmas, üzerine gelen ışığı kırarak çe-
şitli renklere dönüştürür. Hatta elmastan gelen renklerin ışıltısını
arttırmak için dönen bir platformdan yararlanılır. Elmas ışığı kırma
özelliği sayesinde diğer maddelerden ayırt edilebilir.

Motorlu araçlar nedeniyle asfalt yolların üzerinde az miktarda da
olsa petrol içerikli maddeler bulunur. Yağmur yağdığında bu madde-
ler su yüzeyinde petrol tabakası oluşturur. Suyun yüzeyindeki petrol
tabakasına çarpan ışığın bir kısmı yansır. Petrol tabakasının kalın-
lığındaki değişimler, ışınların bir ortamdan diğerine geçerken farklı
açılarla kırılması ve gökkuşağı renklerinin oluşmasına neden olur.

Su içine bırakılmış kalemin farklı biçimde görülmesinin nedeni yo-
ğunluklara karşı ışığın temel tepkisidir. Kalemin suyun içinde kalan
kısmının, dışında kalan kısmına göre yana kaymış gibi görünmesi,
ışığın farklı bir ortama girdiğinde oluşan sapma durumudur.

164
Hazırlayan: Yunus Emre LAZALOĞLU