Page 84 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
47 FİZİK 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
3. ÜNİTE : DALGALAR > 3.1. Dalgalar
Kavram : Dalga Hareketi
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı MEKSİKA DALGASI 20 dk.
Çalışmanın Amacı Dalga hareketini açıklayabilme.

Yönerge: Metinden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

MEKSİKA DALGASI
Pazar günü ailemizle birlikte göl kenarına pikniğe gitmiştik. Göle attığım taş su dalgalarını meydana getir-
mişti. Acaba dalga hareketi nasıl meydana geliyordu? Merak ettiğim bu soru hakkında bir genel ağ adre-
sinde araştırma yaptım. Dalga hareketi ile ilgili açılan sayfada aşağıdaki bilgiler karşıma çıktı.

“Durgun su yüzeyine bir taş atıldığında, merkezi taşın düştüğü
yer olan ve giderek açılan iç içe halkalar oluştuğu gözlenir (bk.
Görsel). Suya atılan taş, durgun su yüzeyinde bir çöküntü, bir
şekil bozulması yaratır. Bu şekil bozulması, taşın değdiği yerden
itibaren molekülden moleküle aktarılır. Böylece, olduğu yerde
kalmayıp çevreye yayılan bir sarsıntı elde edilir. Oluşturulan bu
sarsıntılar dalga hareketidir."

Bu bilgilere ulaştıktan sonra "Dalga hareketinde madde sürük-
lenmediğine göre yayılan neydi?” sorusu kafamı kurcalıyordu.
Hafta içi fizik dersinde öğretmenimize bu soruyu yönelttim.
Öğretmenimiz bu durumu şu örnekle açıkladı: “Futbol karşılaş-
Görsel: Suya atılan taşın oluşturduğu dalga hareketi
ması yapılan bir stadyumda seyirciler bazen tezahürat için sı-
rayla oturup kalkarlar. Böylece bir uçtan bir uca yayılan hoş bir hareket gözlenir. İnsan kütlesi sanki
dalgalanıyor gibi olur. Bu olaya ‘Meksika dalgası’ adının verildiğini biliyorsunuz. Burada bir uçtan öbür
uca yayılan şey insanlar değil, onların yaptığı oturup kalkma hareketidir. Her bir seyirci kendine sıra gel-
dikçe kalkar oturur ama seyircilerin tribündeki yeri değişmez. Gergin bir yayın ucu sarsılırsa yay boyunca
ilerleyen bir sarsıntı (şekil değişikliği) elde edilir.” cevabını verdi.
Fakat hâlâ aklımı kurcalayan bazı sorular vardı. Acaba dalga hareketi her ortamda oluşur muydu?
O gün annem evde yufka yapmak için hamur yoğuruyordu. Annem yumruğu ile hamurun ortasında bir
çöküntü oluşturduğu hâlde bu çöküntü çevreye yayılmıyordu. Bu gözlemim de bana dalga hareketinin
oluşumunda ortamın etkisini fark ettirmişti.

Sorular

1. Öğretmenin "Dalga hareketinde madde sürüklenmediğine göre yayılan neydi?" sorusuna verdiği
cevaptan yararlanarak suya atılan bir taş için bu soruya nasıl cevap verirsiniz? Açıklayınız.

2. Dalga hareketi her ortamda oluşur mu? Açıklayınız.

3. Yukarıda verilen metinden çıkarım yaparak dalga hareketini nasıl açıklarsınız?

82
Hazırlayan: Yavuz CEYLAN