Page 95 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
FİZİK 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 55
3. ÜNİTE : DALGALAR > 3.1. Dalgalar
Kavram : Dalganın İlerleme Hızı
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı KAÇAN BALIK 20 dk.
Çalışmanın Amacı Dalganın ilerleme hızını açıklayabilme.
Yönerge: Verilen metinden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

KAÇAN BALIK

Yaz tatillerinde babamla birlikte tekneyle balık tutmaya gideriz. Balık tutmaya çalışırken şamandıraya
(bk. Görsel) çok dikkatli bakmanız gerekir. Çünkü şamandıra suya daldığında bu balığın yemi aldığının
işaretidir. Bu nedenle sürekli gözünüz şamandırada olmalıdır. Su dalgalandıkça şamandıra sürekli aşa-
ğı-yukarı yönde hareket eder.
Bazen rüzgâr estiğinde şamandıra daha hızlı
aşağı-yukarı hareket eder. Bunun sebebini ba-
bama sordum. Babam bana rüzgârın su dalga-
larının hızını arttırdığı için şamandıranın hızlı
hareket ettiğini söyledi. Babama dalganın hızını
hesaplamanın bir yolu olup olmadığını sordum.
Babam da şamandıranın aşağı-yukarı hareketi-
ni tekrar ettiği süre içinde dalganın rüzgârın es-
tiği yönde dalga boyu kadar yol aldığını, dalga
boyunu bu süreye oranlarsak dalganın hızının
Şamandıra
bulunabileceğini söyledi. Ses, yay ve ışık dalga-
larının hızının benzer yöntemle bulunabileceğini Görsel: Şamandırayı gözlemleyen balıkçılar ve şamandıranın
anlattı. aşağı-yukarı hareketi
Örneğin şimşek çaktığında önce ışığını sonra sesini duymamızın nedeni, ışık dalgasının ses dalgasın-
dan daha hızlı olmasıymış. Üstelik ışık gibi tüm elektromanyetik dalgalar boşlukta da yayılabildiği için
sesten hızlı hareket ediyormuş. Ses, su ve yay gibi mekanik dalgaların yayılması için ortama ihtiyaçları
olduğu hâlde elektromanyetik dalgaların yayılması için ortama ihtiyaç yokmuş. Uzayda ses yayılmadığı
için astronotlar radyo dalgaları ile haberleşiyormuş. Bu nedenle elektromanyetik dalgalar daha hızlıy-
mış. Babam fizik öğretmeni olduğu için şanslıydım çünkü aklıma takılan soruların cevabını hemen öğ-
renmiştim.
Babamı dinlerken şamandıranın daldığını geç fark ettim ve maalesef balığı kaçırmıştım.

Sorular

1. Yukarıdaki metne göre şamandıranın aşağı-yukarı hareketinin hızlanmasının sebebi nedir?

2. Yukarıdaki metne göre ışık dalgaları ses dalgalarından neden daha hızlı yayılır? Açıklayınız.

3. Şamandıra hızı ile dalganın yayılma hızı arasındaki ilişkiyi açıklayarak dalganın yayılma hızı kav-
ramını tanımlayınız.

93
Hazırlayan: Yavuz CEYLAN