Page 123 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
49 TARİH 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
2. ÜNİTE : BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453) > 2.3. Osmanlı-Bizans İlişkileri
Kavram : Derviş
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorumlama Becerisi

Çalışmanın Adı DERVİŞ 20 dk.
Çalışmanın Amacı Dervişlerin dinî ve sosyal hayata etkilerini kavrayabilme.

1. Yönerge : Aşağıda verilen kavram ağı ve şiirdeki metinleri tahlil ederek soruları cevaplandırınız.

OSMANLI DEVLETİ
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ Osmanlının kurulduğu dönemde dervişler oldukça faal du-
Sencer Dönemi’nde, bölgede yoğun olarak ya- rumdaydılar. Bu dervişlerden bazıları Şeyh Edabalı ve Geyikli
şayan ve hâlâ yarı göçebe hayat süren Türkmen Baba örneklerinde görüldüğü üzere Vefaiyye tarikatına men-
kitleleri arasına girerek ilahiler söyleyen, şiirler sup iken Abdal Musa, Karaca Ahmet, Abdal Murat, Abdal
okuyan, Allah rızası gözetmek gayesiyle halka Mehmet, Postinbuş Baba gibi bazı isimler Abdallan-ı Rum
birçok iyilikte bulunan, onlara cennet ve saadet adı verilen zümreye mensuptur. Osmanlı topraklarında ta-
yollarını gösteren, Türkmen zümrelerinin dinî bir rikatların tam manasıyla yayılmadığı bu dönemde değişik
kutsiyet verdikleri ozanlara benzettikleri çok sayı- bölgelerde pek çok dervişin müstakil olarak faaliyette bu-
da derviş bulunmaktaydı.
lundukları, kurdukları zaviyelerinde “ayende ve revende”ye
(gelen ve giden) hizmet ettikleri bilinmektedir.

YUNUS EMRE KARACA AHMET
Yunus’a göre, dervişin dört yanında dört Karaca Ahmet’in Osman Gazi Dönemi’n-
ulu kapı vardır . Bunlar şeriat, tarikat, mari- de Anadolu’ya geldiği ve bu tarihten iti-
fet ve hakikattir. Şeriat, emir ve nehyi bildi- baren bilhassa Orhan Gazi Dönemi’nde
rir. Tarikat, kulluğa bel bağlamayı; marifet, yapılan fetihlere katıldığı anlaşılmaktadır.
gönül gözünün açılmasını ya da bilmenin O, Bursa’nın fethinden sonra burada bir
ötesine geçip “tanımayı/arif olmayı”; ha- zaviye kurmuştur. 1329’da Bizanslılarla
kikat ise ete kemiğe bürünen insanda İlahî yapılan Palekonon Savaşı’na iştirak et-
olanı müşahede etmeyi ifade eder. Tasav- miş, savaştan sonra Üsküdar bölgesine
vufi ıstılah içinde bu dört kavramın sıra- gelerek bugün kendi adıyla anılan me-
laması şeriat-tarikat-hakikat-marifet şek- zarlığın bulunduğu bölgeye yerleşmiş,
lindedir. “Marifet bunların sonucudur ve kurduğu tekkesi vasıtasıyla burada iskân
insanın yaradılışındaki amaç da marifettir.” DERVİŞ faaliyetlerine katılmıştır.

ŞEYH EDEBALİ
Usul, füru, tefsir, hadis ve fıkıh konusuna GEYİKLİ BABA
Yaygın inanışa göre Geyikli Baba, ulu
eğitim almış olan Şeyh Edebali, Osmanlı bir geyiğe binerek Bursa’nın fethine
Beyliği kurulmadan önceki dönemde de katılmıştır. Savaş sırasında olağanüstü
bölgede büyük şöhrete sahip olmuş, bü- kahramanlıklar göstermiş, elinde altmış
tün halkın saygı duyduğu, oldukça zengin, okka bir kılıç olduğu hâlde muhasara
bâtıni, irşada yetkin ve hanesinden misafir ordusunun önünde savaşmış ve “Kızıl
eksik olmayan bir şahsiyet olduğu Aşıkpa- Kilise” adı verilen bölgeyi bizzat kendi
şazade ve ondan esinlenen diğer kaynaklar gayretiyle ele geçirmeyi başarmıştır.
tarafından açık şekilde ifade edilmektedir.

DUĞLU BABA SOMUNCU BABA
Osman Gazi ve Orhan Gazi Dönemlerinde yaşamış Bursa Ulucami’nin açılışı sırasında hükümdarın dama-
olup Kalenderi meşrep karakteriyle tanınan der- dı Emir Sultan kendisine yapılan hutbe okuma teklifi-
vişlerden biri Duğlu Baba’dır. Gelibolulu Mustafa ni, “gavsıazam şu anda bu şehirdedir, onların müba-
Ali’nin ermiş, veli ve meczup bir şahsiyet olarak rek varlığı varken halka nasihat ve hitap etmeyi bize
nitelendirdiği Duğlu Baba’nın Bursa’nın fethinde teklif etmek münasip değildir.” diyerek reddetmiş ve
büyük yararlılıklar gösterdiği, savaş esnasında, iki bu görevin Somuncu Baba’ya verilmesini tavsiye et-
taraf arasında çarpışmaların hızlandığı bir dönem- miştir. Bunun üzerine Yıldırım Bayezit, cuma namazını
de gazilerin ve dervişlerin sıcaktan bitap düştükleri kıldırma ve hutbe okuma görevini Somuncu Baba’ya
bir sırada, elinde bir ayran bakracıyla onların yar- tevcih edince o da mecburen hutbeye çıkmak zorun-
dımına koştuğu, susuzluklarını giderip dualarına da kaldı, namazdan sonra verdiği vaazda Fatiha sure-
mazhar olduğuna dair bir rivayet vardır. sini yedi farklı şekilde tefsir etmiştir.

90