Page 132 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 54
2. ÜNİTE : BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI SİYASETİ (1302-1453) > 2.4. Balkan Fetihleri
Kavram : Akıncı Uç Beyi
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi, Bilgi Okuryazarlığı Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Kavrama Becerisi, Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı GAZA VE CİHADA ADANAN ÖMÜR: AKINCI UÇ BEYLERİ 20 dk.
Çalışmanın Amacı Anadolu ve Rumeli’nin fethedilmesinde ve fethin kalıcı olmasında akıncı uç beylerinin önemini kavrayabilme.
1. Yönerge : Verilen metin ve görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.

GAZA VE CİHADA ADANAN ÖMÜR: AKINCI UÇ BEYLERİ
“Uç” kelimesi “sınır” anlamına
gelmekte olup genellikle gay-
rimüslim devletlerle olan sınır
bölgelerini belirtmek için kul-
lanılmıştır. Türk devletlerinde
sınır bölgelerinde teşkilatlanan
savaşçı bölüklerin başındaki
askerî lideri veya idareciyi ta-
nımlamak üzere kullanılan bu
tabir, Osmanlılarda sınırlarda
sürekli akın faaliyetleri yapan
ve bulundukları bölgenin yö-
netimini üstlenen beyleri ifade
eder. Özellikle Anadolu Sel-
çuklu Devleti’nin dağılmasıyla
birlikte Bizans sınır hattında or- Görsel 1: Akıncılar (Temsilî)
taya çıkan Türkmen beylerine tarihî terminolojide uç beyi denmiş, kurulan beyliklere de uç beyliği
adı verilmiştir. Osman Bey de bir uç beyi olarak hem mensup bulunduğu boyun beyi hem de savaşçı
bölüklerin lideriydi. Onun kurduğu beylik gibi Batı Anadolu uç bölgesinde ortaya çıkan Karesi, Saru-
han, Aydın ve Menteşe Beylikleri de aynı dönemde birer uç beyliği konumundaydılar.
Osmanlı Beyliği’nin güç kazanması ve ardından fetihlerin Trakya ve Rumeli yakasına kaymasıyla
daha önce Anadolu’da aktif olarak uygulanan uç teşkilatı bu bölgelerde uygulanmaya başlanmıştır.
İlbey ile Lala Şâhin Balkanlar’da Osmanlı hâkimiyetinin tesisinde önemli roller oynamış birer uç
beyi durumundaydı. Daha önce Osman Bey’in silah arkadaşları olan Akça Koca, Abdurrahman Gazi,
Konuralp, Turgut Alp, Köse Mihal gibi beyler bir nevi uç beyi gibi takdim edilir ve yaptıkları fetih-
leri Osman Bey adına yaparlardı. Evrenosoğulları, Mihaloğulları, Turahanoğulları, Balkanlar’daki
uç bölgelerinde faaliyet gösteren ve adları en çok zikredilen uç beyleridir. Bunlar için aynı zamanda
“akıncı beyleri” ifadesi de kullanılmıştır.
Rumeli yakasındaki bu uç beyleri sınır hatlarındaki faaliyetleriyle önemli sayılabilecek servetler elde
etmişler, hatta iktidarı belirleyebilecek ölçüde güç kazanmışlardır. Çok defa akınlarını bağımsız şe-
kilde yürütmüşler, tâbi oldukları Osmanlı hükümdarlarının katıldıkları seferlerde de tecrübeleriyle ve
savaş bilgileriyle önemli rol oynamışlardır. Uç beyleri, saltanat mücadelesine girişen şehzadeler için
önemli bir dayanak olmuşlardır. Bunların destek verdiği şehzade güçlü bir aday olarak öne çıkmıştır.
Rumeli’deki uç beyleri zamanla sınır hatlarındaki sancaklarda sancak beyi olarak görev yapmışlardır.
Kendilerine tımar, zeamet ve haslar verilerek merkeze bağlanan bu beyler, fethettikleri yerlerde yap-
tırdıkları hayır eserleriyle bu yerlerin İslamlaşması ve Türkleşmesinde etkin rol oynamışlardır. XVI.
yüzyılda akın faaliyetlerinin aksaması ve sınır sancaklarının beylerbeyliklere/eyaletlere bağlanması
uç beyi kavramının unutulmasına yol açmıştır. Osmanlı Devleti’nin doğu sınırlarında gayrimüslim bir
devlet olmadığından bu bölgede uç beyi tabiri kullanılmamıştır.
(https://islamansiklopedisi.org.tr/uc-beyi) adresinden düzenlenmiştir.)

99