Page 197 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
73 TARİH 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
3. ÜNİTE : DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER> 3.3. Yeniçeriler ve Devşirme Sistemi
Kavram : Pencik
Genel Beceriler : Bilgi Okuryazarlığı Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Kavrama Becerisi

Çalışmanın Adı PENCİK UYGULAMASI 15 dk.
Çalışmanın Amacı Pencik uygulamasının Osmanlı Devleti’ne etkilerini değerlendirebilme.

1. Yönerge: Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız.

Vergi ve Asker Kaynağı
Sözlükte “beşte bir” anlamındaki pencik (pençik) kelimesi, Osmanlı askerî sisteminde kara ve deniz
seferlerinde ele geçirilen esirlerden beşte birinin devlet hizmetine alınmasını ifade eder. Osmanlı
Beyliği’nin kuruluş yıllarında hazine için paraya ve ordu için askere olan ihtiyaç artınca esirlerin
veya her esirin beşte birinin devlet hesabına alınması yoluna gidilmiştir.
Osmanlılarda pencikin ilk defa nasıl ortaya çıktığı hakkında farklı görüşler vardır. Daha çok kabul
gören rivayete göre bu sistem 1361’de Edirne’nin fethinden sonra ulemadan Karamanlı Kara Rüs-
tem’in tavsiyesi, Kazasker Çandarlı Kara Halil’in uygun bulması ve I. Murad’ın onayı ile devreye
sokulmuştur.

Böylece devletin elinde toplanan bu esirlere “pencik oğlanı” denmeye başlandı. Çandarlı Kara Halil
bunların genç ve güçlü olanlarından yeni bir asker teşkil etme fikrini geliştirdi. Böylece Osmanlı
hanedanın doğrudan yönetimi ve denetimi altında yeni bir ordu “pençik” adı verilen bu uygulamay-
la meydana getirilmiştir. Pencik oğlanları önce Bursa civarındaki Türk köylerine gönderilip cüzi
bir ücret karşılığında oralarda çalışıyor, Türk ailelerinin yanında Türkçeyi ve Türk İslam âdetlerini
öğreniyordu. Ardından bir kışlada toplanıyor ve acemi oğlanı olarak birkaç yıl burada eğitim görüp
doğrudan padişahın emrinde kapıkulu ordusu olan yeniçerileri teşkil ediyordu.
Osmanlı Devleti’nde fetihler olduğu sürece pençik yöntemi, asker ihtiyacını karşılamak için yeterli
olmuştur. Ancak Ankara Savaşı sonrası Fetret Devri’yle (1402-1413) birlikte Pençik sistemi işlemez
hâle gelmiştir.
(Abdülkadir Özcan, “ Pencik’’, TDV İslam Ansiklopedisi, C.34,
İstanbul 2007, s.226-228’den düzenlenmiştir.)

1. ”Pencik uygulaması” ne demektir?
Tahmini anlam:

Gerçek anlam:

2. Osmanlı Devleti, pencik sistemiyle neleri amaçlamış olabilir?

3. Osmanlı Devleti, pencik sisteminin işlemez hâle gelmesine karşı hangi yöntemleri kullanmış olabilir?

134
Hazırlayan: Kazım ŞAHİN