Page 2 - Seçmeli Psikoloji | 4.Ünite

4. ÜNİTE

4. ÜNİTE RUH SAĞLIĞININ TEMELLERİ

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ?

• Bu ünitede kişiliği ve kişiliği şekillendiren etkenleri öğreneceksiniz. Kişilik kuramlarını ve bireysel
farklılıkları tanıyacaksınız. Kişiliğin ölçülebilir bir nitelik olduğunu fark edeceksiniz.

• Stresin günlük yaşama etkilerini ve stresle başa çıkma yollarını öğreneceksiniz.
• Ruh sağlığının önemini ve ölçütlerini kavrayacaksınız. Normal ve normal dışı kavramlarını ayırt ede-
rek psikolojik destek hakkında bilgi sahibi olacaksınız.

4.1. KİŞİLİK VE KİŞİLİĞİN GELİŞİMİ

KONUYA HAZIRLIK

1. İnsanların duygu, düşünce ve davranış bakımından farklı olmasını nasıl açıklarsınız?
2. Aynı ortamda yetişen kardeşler neden farklı kişilik özellikleri gösterir? Yorumlayınız.

Kişilik; bir insanı başkalarından ayıran duygu, düşün-
ce, davranış gibi tüm özelliklerin tutarlı bir bütünlük içinde
süreklilik göstermesi şeklinde tanımlanabilir. Kişilik, bireye
özgü ve biriciktir (Görsel 4.1). Kişiliğin mizaç ve karakter ol-
mak üzere iki yönü vardır.
Mizaç, kişiliğin doğuştan gelen yönüdür. Mizacın şekil-
lenmesinde iç salgı bezleri, hormonlar ve vücuttaki kimya-
sal değişikliklerin etkisi vardır. Örneğin tiroid hormonunun
çok salgılanması gerginlik, heyecan, kaygı ve uykusuzluğa;
az salgılanması ise yorgunluk, uyuşukluk ve tembelliğe yol
açabilir. Duygusal, sakin, heyecanlı, soğukkanlı vb. kişilik Görsel 4.1: Kişilik bireye özgü ve biriciktir.
özellikleri mizacın etkisi ile belirginleşir ve daha zor değişir.
Karakter, kişiliğin sonradan kazanılan yönüdür. Müsriflik, cimrilik, bencillik, sabır vb. ahlaki özellikler karakteri
yansıtır.
Kişiliğin şekillenmesinde aile, genetik faktörler, koşullama, bilişsel ve sosyal koşullar etkilidir. Cinsiyet, zekâ
kapasitesi, fiziksel özellikler, yetenekler, kalıtsal hastalıklar, psikomotor özellikler kalıtımın daha etkili olduğu alan-
lardır. İlgi, tutum, değerler, ahlaki özellikler, alışkanlıklar ve inançlar ise çevrenin daha etkili olduğu alanlardır.
Kişiliğin yaşamın ilk yıllarında çevresel koşullarla şekillendiğini savunan yaklaşımlar, koşullamaya özellikle
önem verir. Watson kişiliğin doğuştan gelmediğini, doğumdan itibaren koşullanma deneyimleri ile şekillendiğini
savunur. Çocuğun pekiştirilen davranışları kalıcı hâle gelir ve bireyin kişiliğine temel oluşturur.
Kişilik sadece basit bir şartlanma değildir. İnançlar, değerler ve beklentiler gibi bilişsel faktörler de kişiliği etki-
ler. İnsanı etkileyen olaylar değil bu olaylara ilişkin insanın kendi bakış açısıdır. Bireyin olaylar üzerinde ne kadar
kontrolü olduğu ve kendine yeterlilik derecesi kişilik gelişimi için önemlidir.
Yapılan araştırmalar aile yapısı ve tutumlarının da kişiliği şekillendirmede etkili olduğunu gösterir. Demokratik
tutuma sahip ailelerde yetişen çocuklarda iş birliğine hazır, arkadaş canlısı vb. kişilik özellikleri gözlenebilir. Aşırı
korumacı ailelerde yetişen çocuklarda güvensiz, çekingen, bağımlı; otoriter ailelerde yetişen çocuklarda ise dıştan
denetime açık, boyun eğen vb. kişilik özellikleri gözlenebilir.
Alfred Adler’e göre en büyük, ortanca ve en küçük çocuk bulunduğu konumdan dolayı ailede farklı sosyal
deneyimler yaşar ve farklı kişilik özellikleri geliştirir. Örneğin ortanca çocuk, aile içerisinde arabuluculuk görevini
üstlenir. İlk ve son çocuk arasında kalan ortanca çocuk, kardeşleri kadar yetenekli olmadığını düşünüp onlarla bir

114 RUH SAĞLIĞININ TEMELLERİ