Page 3 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 5.Ünite

Türklerde Eğitim Ve Bilim

Türklerin eğitim anlayışında ahlak, terbiye, iyilik, cömertlik, sorumluluk ve bilgelik gibi de-
ğerler ön plana çıkmıştır. Alp insan olmaya büyük önem verilmiş, alp insan olabilmek bir erdem
olarak kabul edilmiştir.
Konargöçer hayat yaşayan ilk Türk toplulukları, sürekli savaş tehlikesiyle karşı karşıya
oldukları için savaş sanatını iyi bilirlerdi. Ata binme, ok atma ve kılıç kalkan kullanma gibi eği-
timler, çocuk yaşlardan itibaren disiplinli bir şekilde verilirdi. Silah kullanabilme gücüne sahip
olan herkes, savaş araç ve gereçlerini kullanma eğitimi alırdı.
İlk Türk devletleri arasında yer alan Hunlar, özellikle askerî eğitime büyük önem vermiş-
lerdir. Hun hükümdarı Mete Han’ın kurduğu askerî alandaki onlu sistem birçok ülkeye örnek
olmuştur.
Temel geçim kaynağı hayvancılık olan Türkler, özellikle hayvan ürünlerini işlemeyi (et, süt,
yoğurt, deri, yün vb.) iyi biliyorlardı. Ayrıca hayvan hastalıkları konusunda eğitimliydiler. Türk-
lerde dokumacılık ve demir işlemeciliği de çok gelişmişti.

Hun, Kök Türk ve Uygurlarda Eğitim
İlk Türk devletlerinden olan Hunlarda eğitim, Hunların ilk hükümdarı olan Teoman Döne-
mi’nde başlamıştır. Bu ülkedeki eğitimin asıl gelişimi Hunların en ünlü hükümdarı Mete Han
Dönemi’nde olmuştur. Mete Han Dönemi’nde; sivil, askerî ve siyasi alanla birlikte, eğitim ala-
nında da önemli gelişmeler sağlanmıştır. Hunların okuryazar olduğu, Mete Han’ın Çin İmpa-
ratoru’na gönderdiği mektuptan anlaşıl-
maktadır. Mete Han bu mektupta askerî
zaferleri Tanrı’nın izniyle kazandığını an-
latmıştır. Ayrıca Hun Dönemi’ne ait Esik
Kurganı’nda çıkan gümüş bir çanakta 26
harften oluşan yazıya rastlanmıştır (Gör-
sel 5.4).
Hunlarda; ata binme, ok atma ve kı-
lıç kuşanma işleri çocuk denecek yaşlarda
öğretilir, bu eğitimlerde baba önemli rol oy-
nardı. Ayrıca eğitimin yaparak ve yaşaya-
Görsel 5.4: Esik Kurganı’nda çıkan gümüş çanak ve tasviri rak gerçekleştirilmesine de önem verilirdi.
Kök Türklerin eğitim açısından Türk
tarihine yaptıkları en önemli katkı, 38
harften oluşan bir alfabeyi kullanıp günümüze kadar gelen Or-
hun Yazıtları’nı bırakmış olmalarıdır. Orhun Yazıtları, bu dö- BİLGİ NOTU
nemde yazının Türkler arasında kullanıldığının belgesi niteli-
ğindedir. Orhun Yazıtları VIII.
Orhun Yazıtları, Türk tarihine ait bilinen ilk yazılı eser ol- yüzyılda Vezir Tonyukuk,
ması açısından önemlidir. Türk milletine hitaben yazılan bu ya- Kül Tigin ve Bilge Kağan
zıtlar Türk milli tarihi ve Türk eğitim tarihi açısından büyük adına dikilmiştir. Bu yazıt-
önem taşımaktadır. Orhun Yazıtları, destanlar gibi sözlü kül- larda halka bilgi verilmesi
türden yazılı kültüre geçiş için de önemli bir adımdır. de amaçlanmıştır.
Kök Türkler Dönemi’ndeki eğitim, töre anlayışı içerisinde Orhun Yazıtları, 1893
gelişmişti ve Hunlardaki eğitime benzemekteydi. Kök Türk- tarihinde Danimarkalı
Wilhelm Thomsen (Vilhem
lerdeki eğitimin Hunlardan farklı olan yanı, yazının taşlara Tomsen) tarafından okun-
kazınmasıdır. Yazının taşlara kazınmış olması, Kök Türklerde muştur.
planlı bir eğitim anlayışının olduğunu gösterir. Kök Türklerde
sözlü töre yazı ile gelişmiş, bilgiler artmış ve yaygınlaşmıştır.

SORU
“Söz uçar, yazı kalır.” sözünden ne anlıyorsunuz?

167