Page 4 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 5.Ünite

5. Ünite

Hunlarda olduğu gibi Kök Türklerde de alp insan tipine büyük önem verilmiştir. Orhun
Yazıtları’nda alp kişi olmak, iyi bir hükümdar olmanın özelliklerinden sayılmış, Türk milletinin
sonsuza dek yaşaması için yazılanlardan ders alınması gerektiği anlatılmıştır. Bu yazıtlarda
bağımsızlık, bilgelik ve alpliğin öneminden bahsedilmesi ve birlikte yaşamanın değerinin dile
getirilmesi; yazıtların eğitici bir yönü olduğunu gösterir.
Kök Türklere ait mezar taşlarında, madenî eşyaların üzerlerinde ve kayalarda birçok yeni
yazı bulunmuştur. Bu yazılardan birinde, bir küpün nişan için bir kıza verildiği anlatılmıştır.
Birçok eşya üzerinde yazıların bulunması, Kök Türklerde yazının sosyal hayatta da yaygın ola-
rak kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca Kök Türkler Dönemi’nde başka dillerden çeviriler de
yapılmıştır.

SORU
Bir ülkede yazıya önem verilmesi ve farklı dillerdeki kitapların çevirilerinin yapılması, o
ülke hakkında nasıl bir fikir oluşturur?

Uygurlardaki eğitim anlayışı Kök Türkler-
deki eğitim anlayışına benzemekle birlikte bazı
konularda Kök Türklerden farklılıklar gösterir.
Zira Uygurlar Dönemi’nde yerleşik hayat önem
kazanmış, diğer kültürlerle de etkileşim artmış,
örgün eğitim yerleşmeye başlamıştır. Uygurla-
rın Manihaizm dinini kabul etmesi, onların eği-
tim anlayışını da etkilemiştir.
Uygurlar ilk dönemlerinde Orhun Alfabe-
si’ni kullanmışlar, daha sonra da menşei Soğd
Alfabesi olan bir alfabe kullanmaya başlamış-
lardır. Kök Türkler yazılarını sert zeminler üze-
rine bıçakla kazırlarken, Uygurlar kalem ve fır-
ça kullanarak birçok kitap yazmışlardır (Görsel
5.5).
Uygurların hem kendi dillerinde hem de
komşu ülkelerin dillerinde eserler basması,
okuyup yazmanın Uygur ülkesinde yaygın oldu-
ğunu gösteren en önemli delildir. Kâtip, bürok-
rat, çevirmen ve öğretmenlerin olması da Uygur-
larda örgün eğitimin yapıldığını göstermektedir.
Son yapılan araştırmalarda Uygurlarda 23 tane
okulun olduğu belirlenmiştir. Uygurların eğiti-
me verdiği önemi, onların şu atasözünden an-
lamak mümkündür: “Çocuğunu öğretmene ver,
ondan alıp saraya ver.”
Uygurlara ait Turfan’da bulunan bir mec-

Görsel 5.5: Yazı yazan Uygur rahipleri muada bilginin önemini anlatan şu beyitlere
rastlanmıştır.

Bilgi bilin ey beyim, Bilgili insan beline,
Bilgi sana eş olur. Taş kuşansa kaş olur.
Bilgi bilen insana, Bilgisizin yanına,
Bir gün devlet yar olur. Altın konsa taş olur.
Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, s. 14

168