Page 9 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 5.Ünite

Türklerde Eğitim Ve Bilim

Büyük Selçuklular, gerek Türk tarihinde ve gerekse dünya tarihinde medeniyete önemli
katkılarda bulunmuşlardır. Eğitim alanında yeni kurumlar oluşturarak Türklerin eğitimine kat-
kıda bulundukları gibi bilime de gereken önemi vermişler, bilginlere ve sanatkârlara büyük saygı
göstermişlerdir.
İlk Selçuklu medresesi 1040 yılında Tuğrul Bey tarafından Nişabur’da kurulmuş, Alparslan
Dönemi’nde ise medreseler yaygınlaştırılmıştır. Selçuklularda öğretim ücretsiz hâle getirilmiş ve
öğrencilere maaş bağlanmıştır.
Ünlü vezir Nizamülmülk, kendi adını taşıyan medresesine önemli bilim insanlarını toplayarak
çok geniş bir kütüphane kurdurmuştur. Selçuklularda eğitim devletin bir görevi olarak algılan-
mış ve eğitime çok büyük yatırımlar yapılmıştır. Alparslan Dönemi’nde Bağdat’ta Nizamiye Med-
reseleri adıyla anılacak ve Türk eğitimini uzun yıllar etkileyecek kurumlar açılmıştır.

NİZAMİYE MEDRESELERİNİN AÇILIŞ AMAÇLARI

Devletin Haşhaşiler gibi radikal örgüt ve mezheplere karşı korunması

Memur ihtiyaçlarının karşılanması ve din adamı yetiştirilmesi

Bilim insanlarının çalışmalarından faydalanılması

İslamiyet’e yeni geçen Oğuz topluluklarının inançlarının pekiştirilmesi

Yoksul ve yetenekli öğrencilerin topluma kazandırılması

Bu kurumlarda dinî bilgilerle birlikte pozitif bilimler de okutulmuştur. Benzer kurumların
Avrupa’da daha sonra açılmış olması, bu medreselerin dünyanın ilk üniversiteleri olarak kabul
edilmelerini sağlamıştır.
Bizanslı ünlü düşünür Psellos Konstantinos (Piselos Konstantinos); “Bağdat’ta kurulan
Nizamiye Medreseleri’nde doğan yıldızlar, bir gün Bizans’ın güneşini söndürebilirler.” derken, bu
medreselerin ilerideki rolüyle ilgili çok önemli bir gerçeğe değinmiş oluyordu. Bu medreselerde
yetişen âlimler sayesinde, birkaç yıl sonra Bizans’ın güneşi, Selçuklular karşısında sönmeye
başlamıştır.
Nizamiye Medreseleri, İslam dünyasının dört bir tarafından gelen yüzlerce öğrenciyi yetiş-
tirmiş, başarılı devlet adamları ve bilim insanları yetiştirilmesinde çok önemli görevleri yerine
getirmiştir.
Medreselerde aşağıdaki tabloda gösterilen ders programları uygulanmıştır.

Tablo 5.1: Medreselerde Okutulan Dersler
Din ve hukuk dersleri Dil ve edebiyat dersleri Felsefe dersleri Müsbet bilim dersleri
● Kur’an okuma ● Arap Edebiyatı ● Felsefe ● Tıp
● Tefsir ● Fars Edebiyatı ● Mantık ● Cerrahi
● Hadis ● Nahiv ve Sarf (Dil Bilgisi) ● Hesap
● Fıkıh ● Hitabet ● Hendese (Geometri)
● Kelam ● Cerh ve Tadil (Hadis ● Müsellesat (Trigonometri)
Araştırması ) ● Nücum (Yıldız ilmi)
● Tarih ● Hey’et (Gök bilimi)
● Edep ● Tabiiyat (Doğa)

Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, s.44

173