Page 13 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 5.Ünite

Türklerde Eğitim Ve Bilim

Kutadgu Bilig ve Dîvan-ı Lügati’t- Türk’e Göre Eğitim ve Bilim

İlk Türk İslam edebi eseri olarak kabul edilen Kutad-
gu Bilig’de (Görsel 5.16), mutluluğun temel şartının bil-
giye bağlı olduğu ifade edilmiştir. Bu kitaba göre insan
bilgili olursa uygun davranışları anlar ve yapar. Uygun
davranışları yapan kişi de mutlu olur. Kutadgu Bilig’de
bilginin önemi, “Bilgi ile göğe yol bulunur.” sözleri ile
ifade edilmiş, çocuk eğitimine ayrı bir önem verilmiş,
çocuklara erdem ve bilginin öğretilmesi gerektiği be-
lirtilmiştir.
Yusuf Has Hacip; “Arapça ve Farsça kitaplar çok-
Görsel 5.16: Kutadgu Bilig
tur. Bizim dilimizle bütün hikmetleri toplayan (kitap) budur.
Bu Türkçe koşukları yazdım sana, okurken unutma dua kıl
bana.” diyerek Türkçeye verdiği önemi belirtmiştir. Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig’de
kullanılan kelime sayısı üç bin civarındadır. Bu kadar kelime içerisinde dört yüz yirmi Arapça ve
seksen altı tane de Farsça kelime vardır. Herkesin anladığı bir Türkçe ile yazılan bu eser, İslam
öncesi Türk dilinin gücünü de göstermektedir.
Kâşgarlı Mahmud’un yazdığı Dîvan-ı Lügat’it Türk adlı eser, Araplara Türkçe öğretmek
amacıyla yazılmış ve eğitim tarihimizin en önemli eserleri arasında yer almıştır. Bu eser sadece
bir sözlük değil, Türklere ait ilk haritanın da yer aldığı ve kadim Türk kültürünün anlatıldığı bir
eserdir. Kâşgarlı Mahmud, Türk Dili’nin önemini anlatmak için günlük hayattan, atasözlerinden
ve manzum eserlerden alıntılar yaparak eserini zenginleştirmiştir.
Bu eserde 7.500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilerek açıklanmış, Türkçenin öğretimi
konusunda ses düzenine önem verilmiştir. Dönemin Türk boylarının şive ve ağızları da yansıtı-
lan bu eserde, kelimelerin cümle içinde kullanılmasına yönelik örnekler de verilmiştir.
Karahanlılar Dönemi’nde yaşayan Yusuf Has Hacip ve Kâşgarlı Mahmud’un çalışmaları,
Türk Dili’nin gelişip zenginleşmesi, dil birliğinin sağlanması ve Türkçenin o dönemde bilim dili
olduğunu göstermesi bakımından önemlidir.
Kâşgarlı Mahmud’a göre Türkler bilime bilig derlerdi. Türklerin bilime verdiği önem, Dîvan-ı
Lügati’t Türk’te; “Devlet alâmeti bilgidir.” şeklinde ifade edilmiştir. Dîvan-ı Lügat’it Türk’te kitap
yazılması ve okunması ile ilgili kırk kadar örnek cümlenin yer alması, Türklerde okuma ve bilgi
edinme geleneğinin çok eski dönemlerden beri var olduğunu göstermektedir.

SIRA SİZDE

Kutadgu Bilig Dîvan-ı Lügati’t Türk
Beylerden bilgili olanlardır ki, Bilgin kimseyi hoş tutup, sözünü dinle!
İyi yasalar koymuşlardır. Erdem kazan, öğrendiğini yaptığın işte kullan.
Akıllı, bilgili, yumuşak huylu bey, Oğlum sana fazileti miras bırakıyorum.
Görev vermek için erdemli insanlar arar. Bilgin adam bularak onun tarafına bak.

Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, s. 31-37

Metinlerden hareketle, Kutadgu Bilig ve Dîvan-ı Lügati’t-Türk’te eğitim ve bilime
verilen önem hakkında neler söyleyebilirsiniz?

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................

177