Page 17 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 5.Ünite

Türklerde Eğitim Ve Bilim

C) OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM VE BİLİM

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Eğitimin hayatınızdaki yeri hakkında neler söyleyebilirsiniz?
2. Devletlerin gelişmesinde bilimin ne gibi katkıları vardır?

5.3. Tanzimat Öncesi Osmanlı Devleti’ndeki Eğitim ve Bilim

“Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u dönemin ilim merkezi hâline getirmek için
devrin ünlü bilginlerini sarayına davet etmişti. Fatih’in İstanbul’a davet ettiği bilim
adamları arasında ünlü astronom ve matematikçi Ali Kuşçu da vardı. Ali Kuşçu’nun Se-
merkant’tan yola çıktığını duyan Fatih, onu Akkoyunlu-Osmanlı sınırında karşılamak
üzere bazı adamlarını gönderdi. Ali Kuşçu’nun rahat etmesini sağlamak amacıyla da onun
konaklayacağı her yer için 1000 akçe harcırah ayrılmasını ferman buyurdu.”
Ahmet Kankal, Ali Kuşçu, s. 110 (Düzenlenmiştir.)

Yukarıdaki metinden de anlaşılacağı gibi Osmanlı devlet yöneticileri eğitime büyük önem
vermiş, eğitimin gelişmesi için başka bölgelerden bilim insanlarını ülkesine davet ederek onlara
hürmet göstermiştir.
Osmanlı Devleti’nde eğitime terbiye, öğretime de genel olarak tâlim (bilgi kazandırma) de-
nilirdi. Osmanlı eğitim sisteminin hedeflediği insan modeli; bilgili, becerikli, cesur, dayanışmacı,
toplum düzenini bozmayan ve değerlerine bağlı bir insan tipiydi.
Osmanlı Devleti’nde eğitim, Tanzimat Dönemi’ne kadar her düzeyde ücretsizdi. Eğitimin ilk
basamağı olan sıbyan mekteplerinde kadın erkek herkes okuma yazma ve günlük hayatta kulla-
nacağı basit hesaplar ile temel dinî bilgileri öğrenirdi.
Medreseler, Klasik Dönem Osmanlı eğitim sisteminde orta ve yüksek derece eğitim ve-
ren örgün eğitim kurumlarıydı. Sivil bir eğitim kurumu olan medreseler, daha çok ilmiye sı-
nıfı mensuplarını yetiştirirdi. Enderun bir saray okulu olduğu için devletin yüksek dereceli
memurları ile seyfiye sınıfı denilen askerî bürokratlar burada yetişirdi. Osmanlı Devleti’nde eği-
tim sistemi örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki kısma ayrılırdı (Şema 5.1). Örgün eğitim, belli
bir mekânda planlı ve programlı yapılan eğitimdi. Yaygın eğitim ise örgün eğitim dışında kalan
bütün eğitim faaliyetleriydi.

KLASİK DÖNEM OSMANLI EĞİTİM SİSTEMİ

Örgün Eğitim Yaygın Eğitim
● Sıbyan mektebi ● Saray eğitimi ● Camiler ● Kıraathaneler
● Medreseler 1. Enderun ● Tekkeler ve zavi- ● Muvakkithane ve
● Askerî eğitim 2. Harem yeler rasathaneler
3. Şehzadegân eğitimi ● Kütüphaneler ● Lonca
● Dergâhlar ● Konaklar
● Sahaflar

Şema 5.1: Klasik Dönem Osmanlı eğitim sistemi

181