Page 8 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 5.Ünite

5. Ünite

B) İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE EĞİTİM VE BİLİM

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. İnançların eğitime etkisi hakkında neler söyleyebilirsiniz?
2. Toplumun dinî inançlarının bilimsel gelişmelere etkisi konusunda neler söyleyebilirsiniz?

5.2. İlk Türk İslam Devletlerinde Eğitim ve Bilim Faaliyetleri

Buğra Han Medresesi Vakıf Belgesi
Medresede bilim ve din adamları için bir toplantı yeri, bir cami, çalışma odaları,
kütüphane, halk için Kur’an okunan bir salon, edep öğretmeni için bir oda, küçük odalar,
avlu ve bahçe bulunacaktır.
Medresenin fakih (fıkıh bilgini) adı verilen bir müderrisi bulunacak, kendisine ayda
300 dirhem maaş verilecektir. Öğrencilerin tamamı için ayda 1500 dirhem burs (maaş)
verilecektir. Öğrencilerin maaşını dağıtan görevliye 50 dirhem, Kur’an öğreten öğretmene
100 dirhem verilecektir.
Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, s. 22-23

Batı’nın bilime önem vermediği ve insan düşüncesinin baskı altında tutulduğu Ortaçağ’da,
eğitim ve bilime önem veren İslam dini doğmuş, bu din, insanları öğrenmeye ve bilimsel çalışma-
lar yapmaya yöneltmiştir.
Türkler kalabalık gruplar hâlinde İslam dinine geçince İslam dünyası, eğitim ve bilim ala-
nında önemli gelişmeler göstermiştir. Geniş coğrafyalara hükmeden Türkler, bu topraklarda aç-
mış oldukları eğitim ve bilim kurumları ile yetiştirdikleri bilim insanları sayesinde, bilimin geliş-
mesine büyük katkıda bulunmuşlardır.
Karahan hükümdarları bilimsel faaliyetleri destekleyince yukarıdaki metinden de anlaşıla-
cağı gibi bilim alanında önemli gelişmeler yaşanmış, Buhara, Semerkant, Taşkent, Balasagun,
Kaşgar gibi şehirler bilim ve kültür merkezi hâline dönüşmüştür.
Bilim alanında yaşanan bu gelişmeler,
halk ile devlet arasındaki ilişkileri düzen-
leyecek kişilere ihtiyaç duyulmasına yol
açmıştır. Yeni Müslüman olan kalabalık
grupların İslamiyet hakkında bilgi sahibi
olmasını sağlayacak eğiticilere ihtiyaç du-
yulmuş, bu ihtiyaçların karşılanması ama-
cıyla, medreseler açılmış, bu medreselerde
dinî eğitimin yanında müsbet bilimlere de
yer verilmiştir. Bu eğitim hamlesiyle birlikte
kültür ve sanat alanında önemli gelişmeler
gösteren Karahanlılarda, birbirinden değer-
li düşünür ve bilim insanları yetişmiştir.
Bu bilginlerden Kâşgarlı Mahmud, ilk
Türk haritacısı ve filoloğudur (Görsel 5.11).
Yusuf Has Hacip, bu dönemin diğer önemli
düşünürü ve fikir adamıdır. “Âlimlerin ilmi,
halkın yolunu aydınlatır.” diye bahsettiği
eseri Kutadgu Bilig, önemli bir siyasetnâme Görsel 5.11: Dünya haritası (Kâşgarlı Mahmud)
ve nasihatnâmedir.

172