Page 2 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 6.Ünite

6. Ünite

A) İLK TÜRK DEVLETLERİNDE SANAT

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

1. Sanat deyince aklınıza hangi uğraşlar gelmektedir?
2. Yandaki resimlerden hareketle geçmişten günü-
müze ulaşan müzik aletlerindeki benzerlik-
ler hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Görsel 6.1: İlk Türklerde kopuz Görsel 6.2: Günümüzde saz

6.1. İlk Türk Devletlerinde Yaşam Biçiminin Sanata Etkisi

İlk Türk devletlerinin konargöçer yaşam tarzı, Türklerin kendilerine has bir sanat anlayı-
şının ortaya çıkmasını ve bu doğrultuda eserler vermesini sağlamıştır. Bu yaşam tarzında daha
çok taşınabilir eşyalar üzerindeki süslemeler ön plana çıkmıştır. Konargöçer hayat şartlarına uy-
gun olarak, hayvancılık temel geçim kaynağı olduğu için ilk Türklerin sanat anlayışında hayvan
üslubu denilen süsleme sanatı belirgin olarak işlenmiştir.
Bu tarz sanat anlayışında (Görsel 6.3); kemer tokaları, hançer kabzası ve at koşum ta-
kımları üzerine süslemeler yapılmış, yapılan süslemeler; pars, kaplan, aslan, kurt, at, koyun ve
kartal gibi hayvan figürlerinden oluşmuştur. İlk Türk toplumlarının inancında hayvanlara farklı
anlamlar yüklenmiş; aslan ve kartal güç ve kudreti, kurt özgürlüğü, kaplumbağa ise ebediyeti
sembolize etmiştir.

Görsel 6.3: Hayvan üslubu örnekleri
Bu süslemelerin yanında; kilimler ile altın ve gümüş gibi değerli eşyalar üzerine işlenilen mo-
tifler ve hükümdar tahtlarındaki süslemeler, Türklerin sanat anlayışındaki inceliğin göstergesidir.
İlk Türklerde gelişmiş şehir mimarisine Uygurlarda rastlanmasına rağmen Moğolistan’da
yapılan kazılarda Hun Dönemi’ne ait surlarla çevrili şehir kalıntılarının bulunması, Kök Türkler-
de; ordu, ordu-kent, ordu-balık gibi isimler verilen kale tarzında yerleşim yerlerine rastlanması,
Hunlar ve Kök Türklere ait küçük şehir kalıntılarının olduğunu gösterir.
İlk Türk devletlerinde, suni tepelerin dün-
yanın merkezini temsil ettiğine inanılır, kağanın
otağı veya sarayı da bu tepeler üzerine kurulur-
du. İlk dönem kent geleneği mimarisi kağanla-
rın otağı veya sarayları merkez alınarak geliş-
miştir.
Kağanların oturduğu yerin etrafına boylar
tarafından çadırlar kurulmuş, taş ya da ağaç
malzemeden oluşan iki katlı konutlar yapılmış,
daha sonra da kurulan bu şehrin etrafı savun-
ma duvarları ile çevrilmiştir. Bu şekilde planla-
Görsel 6.4: İvolga şehrinin planı nan şehir, dik açılı yol sistemi ile kare planlı bir
yapı şekline dönüşmüştür (Görsel 6.4).

202