Page 5 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 6.Ünite

Türklerde Sanat

Kök Türklerde Sanat

Kök Türk şehirlerinin mimarisi ile ilgili ke-
sin bulgular olmamasına rağmen, Kül Tigin’in
mezar külliyesi, Kök Türklerde anıt mezar mi-
marisi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Bu
kurganlar yer altına değil de yer üstüne farklı
bir mimariyle yapılmıştır.
Kurganlar, Türk toplum inancında önem-
li bir yere sahipti. Özellikle hanedan üyeleri ve
kahramanlar için hazırlanan kurganların yapı-
mına büyük önem verilmiş ve bu anıt mezarlar-
da ölen kişi için törenler düzenlenmiştir.
Kül Tigin’in anıt mezar külliyesi, Çekosla-
vak bilim insanı Lumir Jısl (Lumir Yısıl) tarafın- Görsel 6.9: Kül Tigin mezar külliyesi (Temsilî)
dan 1958 yılında ortaya çıkarılmıştır. Bengütaş
(ölümsüz) denilen Kül Tigin Kitabesi, etrafı duvarlarla çevrili bir alan içindedir. Anıtın doğusun-
da balballar sıralanmakta, kapının iki yanında ise mermerden koç heykelleri bulunmaktadır.
Türk mitolojisinde kaplumbağa, dünyanın üzerinde durduğuna
BİLGİ NOTU inanılan hayvanlar arasında yer aldığı için Kül Tigin’in bengüta-
şı, mermerden yapılmış bir kaplumbağa üzerinde yükselmiştir
(Görsel 6.9).
İlk Türk devletlerinde
ölen kişinin mezarı etra- Kül Tigin Anıtı’nın batı tarafında tapınak yer almakta ve
fına, o kişinin öldürdüğü bu tapınağın içinde Kül Tigin ile eşinin heykelleri bulunmakta-
düşman sayısı kadar dikilen dır. Bu bölgede bulunan Bilge Kağan Anıtı’nın üzerindeki çifte
yontulmuş taşlara “Balbal” ejder kabartması, Kök Türklerin inançlarında sembolik anlam-
denilirdi. lar taşımaktadır. Bu motif, yeri ve göğü temsil etmektedir.
Hunlarda olduğu gibi Kök Türklerde de maden işçiliği ve
dokumacılık oldukça gelişmiştir. Kök Türkler madencilikteki
başarılarını silah ve sanat eserleri yapımında ustaca kullan-
mışlar, kılıç kalkan ve zırh gibi savaş araçlarının yanında; mut-
fak araç ve gereçleri ile süs eşyaları da yapmışlardır. Türklerde
demircilik sanatında kullanılan madenler, yönlerle ilişkilendi-
rilmiştir. Demir, siyah renginden dolayı kuzeyi; bakır kızıl ren-

Görsel 6.10: Balballar ginden dolayı güneyi işaret etmiştir. Bilge Kağan’ın kurganında
birçok eşyanın yanında gelişmiş dokuma parçalarına da rast-
lanmıştır.
Bugünkü Moğolistan bölgesinde, Kök Türkler Dönemi’ne ait derin çizgilerle çizilmiş çok sa-
yıda kaya resimlerine rastlanmıştır. Bu resimlerde askerler ve savaş sahneleri önemli bir yer
tutar. Kök Türkler, Hunlarda olduğu gibi kaya resimlerinde kurt figürlerine çok sık
yer vermişlerdir.
Kök Türk kurganlarında yapılan kazılarda, üzerinde fantastik ya-
ratık resimleri bulunan çok sayıda madenî eşyalar, kulplu maşrapa-
lar ve seramik kaplar bulunmuştur. Kök Türklerde sık kullanı-
lan figürlerden birisi de dağ keçisidir. Kök Türkler, yırtıcı
hayvan resimlerini ve av tasvirlerini kayalar üzerine
kazıyarak resmetmişlerdir (Görsel 6.11).
Kök Türk kurganlarında görülen heykel
sanatı, Hunlara göre daha gelişmiştir. Zira
Kök Türklerin yaptığı heykellerde kaftan
ve çizme gibi ayrıntılar da işlenmiştir.
Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyu-
kuk adına dikilen heykeller ise Kök Türk
heykellerinin en güzel örnekleridir. Görsel 6.11: Döneme ait kaya resimleri

205