Page 156 - GENEL SANAT TARİHİ 9

GENEL SANAT TARİHİ

ÜNİTEYE BAŞLARKEN

1. Yaşadığınız şehirde bulunan Türk İslam sanatı eserlerinden bildiklerinizi söyleyiniz.

2. Camilerde bulunan bölümlerden hangilerini biliyorsunuz? Söyleyiniz.

3. Türk İslam süsleme sanatlarından bildiklerinizi söyleyiniz.

7.1 İSLAM SANATININ

OLUŞUMU

İslam sanatlarının oluşması ve ilerlemesinde farklı unsurlar etkili olmuştur. İslam dininin inanç,
ibadet ilkeleri ve bu dini kabul eden insanların yaşam anlayışları bu unsurların önemlilerindendir.
Örneğin İslam dininde Kâbe’nin namaz ibadetinin yönünü belirliyor olması cami mimarisinde mihrap
bölümünün oluşmasına ve bu alanda biçimsel değişikliklere neden olmuştur. İslam inanışından
kaynaklanan tevhit ve tenzih inancının sonucu olarak Müslüman sanatçının başlangıçta hem
putlara hem resim ve heykel sanatına ihtiyatlı bir şekilde yaklaşması, İslam inancında tasvir
sorununu meydana getirmiş bu da süsleme sanatlarının gelişmesine vesile olmuştur. Bir başka
önemli etmen İslam sanatının oluştuğu ve geliştiği coğrafyanın fiziki ve coğrafi şartlarıdır. Bu
durum özellikle mimari eserler için hayatidir bu yüzden herhangi bir mimari eserin ortaya çıkışı ve
gelişimi istisnai durumlar haricinde bulunduğu coğrafyadan bağımsız düşünülemez. Orta Asya, İran
ve Mezopotamya’daki yapılarda kerpiç ve tuğla; Suriye ve Anadolu’dakilerde ise taş malzemenin
kullanılmış olması coğrafi şartların bir sonucudur. Önemli bir başka unsur da İslam dinini kabul eden
toplumların bu dini kabul etmeden önceki sanat anlayışları ve kültürel birikimleridir.
Mekke’de VII. yüzyılın başlarında doğan İslam dini, fetihlerle birlikte kısa sürede Hint Yarımadası’ndan
İspanya’ya Kafkaslardan Afrika içlerine kadar yayılmıştır. İslam öncesi bu coğrafyalarda çok sayıda
medeniyet yaşamıştır. Bu medeniyetlerin en önemlileri tüm dünya sanat ve bilimini etkilemiş olan
kadim Mısır ve Mezopotamya medeniyetleridir. Bu coğrafyalarda sonradan Yunan, Pers, Helen,
Roma, Bizans ve Sasani medeniyetleri hüküm sürmüş ve izler bırakmışlardır. İslam toplumları bu
kültürlerin haricinde Orta Asya ve Uzak Doğu’da Türk, Hint ve Çin; İspanya’da Vizigot kültürleri ile temas
kurmuştur. Herhangi bir sanatın kendinden önce ortaya çıkan oluşumlardan etkilenmesi doğaldır,
İslam sanatı da bu medeniyetlerin sanatlarından etkilenmiş ve birikimlerinden faydalanmıştır.
İslam’ın yayıldığı coğrafyalardaki halkların bir bölümü yeni dini kabul ederken bir bölümü bu yeni
dinle çatışmamak şartı ile eski dinlerine inanmışlardır. İslam devletleri yöneticileri yeni dinin
imar faaliyetlerine önem vermiş ve İslam’ı kabul edenler ile kabul etmeyen insanların beceri ve
birikimlerinden faydalanma gayreti göstermişlerdir. Özellikle Emevi Devleti’nin ortaya koyduğu
mimari eserlerde bu toplumsal etkileşimin izlerini fazlasıyla görmekteyiz. Bu sanatçı ve mimarlar
İslam dinine ait belli hassasiyetlere dikkat etmiş, bunun yanında eski sanat anlayışlarını devam
ettirmişlerdir.
Erken Dönem İslam sanatında görülen bu etkilerin zamanla gücünü kaybetmesi ve İslam inancının
ortaya koyduğu düşünce sisteminin toplumlar üzerindeki ağırlığını arttırmasıyla Müslüman sanatçılar
özgün gayreti göstermiş, sonunda İslam medeniyetine has sanat eserleri ortaya çıkarmışlardır.
İslam sanatını etkileyen unsurların coğrafi bölgelerde oluşum ve gelişim süreci farklı şekillerde
gerçekleşmiştir. Bu nedenle İslam sanatı ürünleri dinden kaynaklanan bir birliktelik sergilemiş olsa
da diğer özellikleri ile birbirinden ayrılan çeşitli form ve üsluplarda ortaya çıkmıştır.

154