Page 158 - GENEL SANAT TARİHİ 9

GENEL SANAT TARİHİ

Müslümanlar, İslam şehirlerinin karakteristik özellikleri oluşurken yeni hayat prensipleri ile uyumlu
bir mimari ve şehir anlayışı oluşturmaya gayret göstermişlerdir. İslam şehirleri merkezdeki cuma
cami ile darü’l–imara (hükümet konağı) etrafında gelişim göstermiştir. Yine çarşı ve pazarlar cuma
cami ve hükümet konağının etrafında yer almıştır. Bu şehirlerde doğal olarak yollar da camiyi merkez
almış ve camiden dışa doğru ışınsal düzende yayılım göstermiştir. Yalnız bu yayılım belli bir düzende
gerçekleşmemiştir. Çok sayıda yol eğri büğrü ve düzensizdir, ara mahallelerde çıkmaz sokaklar fazladır.
İslam şehirlerinin bu denli kargaşaya maruz kalmasını şehrin imar işlerinden sorumlu yöneticisinin
olmamasına ve şehri halkın kendisinin kontrolsüz bir biçimde oluşturmasına bağlanabilir.
İslam toplumunda halka hizmet sunabilmek için vakıflar oluşturulmuş bu sayede şehirlerin en önemli
unsuru olan cuma camilerinin etrafında zamanla medrese, han, kütüphane, türbe, hamam gibi farklı
amaçlara hizmet eden yapılar oluşturulmuş ve bu yapı birlikteliğine ‘‘külliye’’ adı verilmiştir. Bu yapı
toplulukları İslam şehrinin canlı hareket noktaları hâline gelmiştir (Görsel 7.2).

1. Cami
2. Medrese
3. Türbe
Görsel 7.2: Külliyede bulunan bazı yapı örnekleri çizimi

METİN ANALİZİ Aşağıda verilen metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.

İslam dünyasına ait şehirlerde ticaret faaliyetlerinin büyük bir kısmı şehir merkezinde
bulunan büyük caminin etrafında toplanmıştır. İslam şehrinde, cami ile çarşı arasında
sıkı bir beraberlik söz konusudur. Şehirde cami sayısı arttıkça çarşı sayısının da arttığı
görülmektedir. Hatta cami-çarşı beraberliği dinî bir boyuta da sahiptir. Belirttiğimiz yaygın
anlayışın aksine kimi İslam şehirlerinde kuruluşu veya fethi takip eden ilk yıllarda çarşıların
şehir merkezindeki camiden biraz uzakta kaldığı fakat ilerleyen yıllarda yavaş yavaş cami
etrafında toplanmaya başladığı görülmektedir.

Yılmaz Can, VII ve XI. Yüzyıllarda İslam Şehri, s.112, 113’ten özetlenmiştir.

1. İslam dünyasında cami ve çarşı ilişkisi hakkında neler söyleyebilirsiniz?

2. Metne göre İslam dünyasında cami ve şehir arasındaki ilişki nasıldır?
3. Yaşadığınız şehirde cami-çarşı ilişkisini gösteren uygulamalar var mıdır?
Açıklayınız.
Boşluk doldurma et-
kinliğine ulaşmak için
karekodu cihazınızla
okutunuz.

156