Page 102 - TÜRK MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI 10

2.4. Karma Ritimli Ezgiler

Hem ritimli hem de serbest ritimli ezgisel bölümlerin bir arada kullanıldığı ezgilere karma ritimli ez-
giler denir. Bazı halay havaları, semahlar, bar havaları gibi türlerde iki ya da daha fazla ritmik, ezgisel
bölümün var olduğu görülmektedir. Böyle ezgilerin başlangıç bölümlerinde bazen serbest bölümler
de yer almıştır. Özellikle divanlar gibi uzun hava türlerinin başlangıç kısımlarında, ait olduğu yöre-
nin özelliklerine göre ritimli bölümler (Konya divan ayağı, Urfa divan ayağı) yer alır. Bu bölümlerin
hemen ardından da serbest bölümler seslendirilir. Karma ritimli ezgiler; süreklilik gösteren ezgiler,
ayaklı serbest ritimli ezgiler, kısa süreli değişken serbest ritimli ezgiler olarak üçe ayrılır.

2.4.1. Süreklilik Gösteren Ezgiler

Aynı müziksel ses içinde genellikle aynı perdede, sürekli olarak tekrarlanan motif veya ifadeye osti-
nato denir. Serbest ritimli bir vokal ezgi okunurken çalgıların arkadan kısa ritmik ezgiler çalması, rit-
mik melodiyi sürekli tekrarlama bu tarzın en belirgin özelliğidir. Geleneğe bağlı müzikli toplantılarda
ve fasıl adabı içinde bu tür icra şekillerine sıklıkla rastlanır. Türk halk müziğinde bazı gazeller ve bazı
gurbet havaları (Avşar Beyleri), bazı ilahiler arasında okunan kasideler ostinato tarzının en belirgin
örneklerindendir. Azerbaycan halk müziğinde bu tarz ezgilere sıklıkla rastlanmaktadır.

2.4.2. Ayaklı Serbest Ritimli Ezgiler

Ayak terimi, birtakım serbest ritimli vokal ezgilerin önünde çalınan, giriş ya da hazırlık olarak nite-
lendirilen ritimli ve genellikle kısa süreli ezgiler için kullanılır. Genellikle belirli bir ritmik ezgiden
sonra vokal kısımlar serbest ritimle okunur. Bu tarz ezgilere ayaklı serbest ritimli ezgiler denir. Ker-
kük hoyratları, ayaklı serbest ritimli ezgilere örnek verilebilir.

2.4.3. Kısa Süreli Değişken, Serbest Ritimli Ezgiler

Kuruluş olarak usullü ezgiler karakterindedir. Başka bir deyişle kırık hava gibidir. Ancak, kuruluşun-
da kısa süreli serbest ritimli ezgiler görülür ve genellikle yerini usullü bir kısma bırakır. Bu serbestlik
ezginin girişinde, arasında, sonunda ya da hem giriş hem de sonunda görülür. Bu ezgilerde serbestlik
üç şekilde görülür:

Girişte Serbestlik: Girişte serbest ritimli bir bölüm vardır. Daha sonra ritimli bir kısım gelmektedir.
Giden Ay Tutulur mu? türküsü örnek olarak verilebilir.

Arada Serbestlik: Usullü başlayan ezgi, bir süre sonra yerini serbest ritimli bir ezgiye (genellikle
kısa süreli) bırakır. Daha sonra yine usullü bir ezgiye döner ve son bulur. Tokat yöresine ait Karako-
yun isimli enstrümantal ezgi örnek olarak verilebilir.
Sonda Serbestlik: Usullü başlayan bir ezgi, karara varmadan bir süre önce yerini serbest ritimli bir
ezgiye bırakır ve ezgi böylece son bulur. Bazı semahların sonlarındaki niyaz bölümleri bu tarza örnek
verilebilir.

100 TÜRK HALK MÜZİĞİ BİLGİLERİ