Page 106 - ÇALGI EĞİTİMİ NEY 12

4. ÜNİTE TÜRK MÜZİĞİNDE DOĞAÇLAMA (TAKSİM) 4. ÜNİTE TÜRK MÜZİĞİNDE DOĞAÇLAMA (TAKSİM)

4. 1. Türk Müziğinde Doğaçlama ( Taksim )

Bir çalgı ile belli bir makamda ya da farklı makamlar da gösterilerek bir ritme bağlı olmadan icracının tamamen serbest
doğaçlama olarak yaptığı icra şeklidir. Süresi icracının o anki duygularına bağlıdır. Taksimin notası olmaz. Her ne kadar
taksimler notaya alınsa da aynı etkiyi nota yazımında yakalamak zordur. İyi bir taksim yapabilmek için önce yeterli bir
Türk müziği bilgisinin olması gerekir. İyi icracıların taksim kayıtları sıkça dinlenmelidir. Böylece taksim öğrenenler, din-
ledikleri taksimlerin etkisinde kalarak taksim icralarını geliştirirler. Zamanla kendi taksim karakterleri oluşur. İyi taksim
yapabilmek ayrı bir yetenektir. Her müzisyen yapamayabilir.

Taksim yaparken iki konuya dikkat etmek gerekir. Birincisi, farklı zamanlarda aynı makamda yapılan taksimler birbirine
benzememelidir. Çünkü dinleyicide taksimin ezberlendiği hissini uyandırır. İkincisi ise her icracı kendine göre bir tavır
geliştirmelidir. Bir neyzenin taksimi dinlenirken kime ait olduğu tavrından anlaşılabilmelidir.

4. 2. Taksim Çeşitleri

1. Giriş taksimi: Bir konserin başında icra edilecek eserlerin makamında yapılan taksimdir.

2. Baş taksim: Mevlevi ayinlerinin başında dem seslerle başlayan, bu ayinin makamında yapılan uzun ney taksimleri-
dir.

3. Gösteri taksimi: Doğaçlama olarak yapılır. Sözlü ya da sözsüz bir esere başlamadan önce o eserin makamını tanıt-
mak amacıyla yapılan kısa taksimlerdir.

4. Ara taksim: Fasılların ortasında yapılır. Makamı tanıtım amaçlı olmayıp yakın makam dizilerine geçki yapılabilir.
Taksimin bitişi daima faslın yapıldığı makamda olur.

5. Geçiş taksimi: Bir makamdan başka bir makama geçki yapılan taksimdir. Örneğin; rast makamında eserler okun-
duktan sonra bayatî makamındaki eserlerle programa devam edilecek ise taksimi yapan kişi önce rast makamı ile
başlar, sonra bayatî makamına geçiş yaparak karar verir. Böylece dinleyici ve icracıyı yeni makam için hazırlamış
olur. Buna ‘’kulağı ısıtmak’’ denir.

6. Müşterek taksim: Birden fazla saz sanatçısının karşılıklı olarak soru-cevap şeklinde yaptığı taksimlerdir. En az iki en
çok üç kişiden oluşur.

7. Son taksim: Mevlevi ayini bittiğinde neylerden biri tarafından yapılan son taksimdir. Bu taksimi yapacak kişiyi ney-
zenbaşı belirler.

4. 3. Taksim Çalışmaları

Hazırlık Çalışmaları

Niyazi Sayın’ın segâh, bayatî, uşşak makamındaki taksimlerini dinleyiniz. Dinleme sonrası sınıf arkadaşlarınız-
la değerlendirmelerinizi paylaşınız.

Taksim yapabilmek için taksim yapılacak makamın özelliklerinin (durak, güçlü, asma kalışlar ve genişlemesi) iyi bilinme-
si, bu özelliklere dikkat edilerek melodik yapının iyi biçimlendirilmesi gerekmektedir.

Taksim yaparken makam dizilerinin seslerini yeterince duyurmak gerekir. Makamın seyir özelliklerine uygun olarak
durak ve güçlü seslerinde uzun nefesli, vibratolu sesler kullanılmalıdır. Süsleme tekniklerini de kullanarak melodik yapı
dinamik hale getirilmelidir. Makamın asma kalışlarını kullanarak, ezgiyi çeşitlendirerek monotonluktan kurtarmak tak-
simde iyi sonuçlar verir.

104