Page 26 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 12

Tasavvuf Türk halk müziği içinde yer alan ilahiler; nefes, savt ve gülbang olmak üzere üçe ayrılır:
a) Nefes: Bektaşi tarikatlarında ilahiye genel olarak verilen addır. Türü belirleyen temel öge Bekta-
şilerin ilke ve inanışlarını içeren tasavvuf sözlerdir. Bu sözlere “nutuk” da denilmiştir. Bu sözlerin “Bektaşi
raksı” ya da “Bektaşi devrirevanı” adı verilen usullerden biriyle bestelenmesi sonucu nefes oluşur. Bir baş-
ka deyişle türü belirleyen ikinci öge de bu usullerden birinin kullanılmasıdır. Nefeslerin sözlerinde On İki
İmam’ın adı geçerse o nefese “düvaz”, sözlerde Hz. Muhammed’e övgü varsa “Nat-ı Nebi”, Hz. Ali’ye övgü
içeriyorsa “Nat-ı Ali”, Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edeilişi nedeniyle matem içeriyorsa “mersiye” denil-
mektedir. Şekil itibarı ile koşmalar gibi dörtlüklerle yazılır. Konusu genellikle tasavvuf ve tarikat akideleri ile
ilgilidir. İçlerinde lirik mahiyet gösterenleri de vardır. Nefeslerin dili genellikle sade bir Türkçedir. Başta 11’li
hece vezni olmak üzere 7’li, 8’li hece vezniyle ve aruz vezni ile yazılmış olanları da vardır.
Alevi-Bektaşi öğretisinin kuşaktan kuşağa aktarılmasında nefeslerin önemli bir işlevi vardır. Nefeslerde
konular her zaman özel bir anlatım tarzıyla ve kelimelerin mecazi kullanımlarıyla işlenmektedir. Türk halk
müziğinde “türkü” ne kadar yaygın bir tür ise tasavvuf halk müziğinde de “nefes” o kadar yaygındır. Halk şi-
iri olarak türkülerin yapısı ile nefeslerin yapısı arasında büyük bir benzerlik mevcuttur. Hemen hemen bütün
türkülerde söz ve müzik, anonimdir. Buna karşılık nefes olarak bilinen şiirlerin yaratıcılarının belli olması ve
en son dörtlükte (şah beytinde) mahlasının veya isminin geçmesi, en belirgin farklılık olarak göze çarpar.
Ege, Akdeniz başta olmak üzere çoğunlukla Batı Anadolu coğrafyasında yaşamış/yaşamakta olan
“Tahtacı” topluluklarının seslendirdiği dinsel sözlü eserlere de “nefes” adı verilmektedir. Bu türden nefes-
lerde özellikle “gurbet havası” ezgi kalıbına benzerlik gösteren uzun hava tipindeki düvazlar ve nefesler
yaygındır. Bunlar Balıkesir’in Türkali köyünde “erkân nefesi” adıyla bilinmektedir. Antalya’nın Korkuteli ilçe-
sine bağlı Büyükköy’den derlenen “Oturmuş da Sofu Dersini Okur” sözleriyle başlayan nefes de uzun hava
tipindeki bir nefes örneğidir.

Nefes Örnekleri
• Divane Gönlüm Geçmez Güzelden (gazel/nefes) (Kırklareli/Kızılcıkdere)
• Elest Bezminde Demişiz Beli (Atatürk nefesi) (Tekirdağ/Kılavuzlu köyü)
• Eriştim Menzile İkrar Getirdim (koşma/gazel/nefes) (Tekirdağ/Kılavuzlu köyü)
• Ey Nur-i Çeşm-i Ahmedi Muhtar Ya Hüseyin (mersiyeişerif) (Tekirdağ)
• Bu Gece Dergâha Vardım (Tire/İzmir)
• La Fetta İlle Ali (Tire/İzmir)
• Enel Hak Dedik de Durduk Darına (Eskişehir/Akçayaka köyü)
• Eşrefoğlu Al Haberi (Eskişehir/Akçayaka köyü)
• Gaf l Kaldır Kalbindeki İmanı (Eskişehir/Akçayaka köyü)
• Muhammed Ali’yi Candan Sevenler (Düvaz İmam) (Antalya/Elmalı)
• Zahit Bizi Tan Eyleme Anonim
• Minnet Eyleme Anonim

Şu Fani Dünyaya
Şu fani dünyaya geldim giderim Gülün emri neydi gül şaha çekti
Bin yılda bir çiçeğin bittiğin gördüm Bülbülü de gülün oduna yaktı
Ana rahminden geldim cihana Bunca melaike seyrana çıktı
Nice bin yıl yattığın gördüm Ol Şems-i Tif is’in öttüğün gördüm

Atamın belinde boyandım kana Seyyit Mehemmed’im bu sıraya kattım
Al yeşil nurundan indim kandile Yalan dünya sana çok gelip gittim
Atam bahane oldu geldim cihana Âdem Saf yullah’la arzuhal ettim
Erenlerin ikrar verdiğin gördüm İnsanları katere çektiğin gördüm

Sülük sohbetinin ya sünneti kaç
Eğer kâmil isen gel bir irfan aç Seyyit Mehemmed Abdal
Dünya kurulmadan güveren ağaç
Güverip hurmanın bittiğin gördüm

25