Page 30 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 12

Semahlar; “ağırlama, yeldirme ve şahlama” olmak üzere üç ana bölümden oluşur. Ağırlama (andante/
moderato) bölümü, ağır hareketlerin yapıldığı semaha giriş bölümüdür. Yeldirme (allegretto), semahın ha-
reketlenmeye başladığı bölümdür. Şahlama (allegro) ise semahın en hareketli ve icrası en zor olan son
bölümüdür. Genelde bu şekilde üç bölüm olarak icra edilen semahların farklı icra örneklerini de görmek
mümkündür. Ağırlama, yeldirme ve şahlama bölümleri yörelere göre farklı isimler almaktadır. Semah türüne
eşlik amacıyla vurma çalgı kesinlikle kullanılmaz.
Anadolu sahasında derlenen semahlarda bölümler için kullanılan başlıca adlar şöyle sıralanabilir: ağır
semah, ağırlama, bitirmelik, karşılama, kıvrak semah, şahlama, şah beyit, pervane, yeldirme, yürütme.
Semah bölümlerinin oluşumunda söz unsurunun belirleyici bir rolü olduğu anlaşılmaktadır. Âşık tarzı
halk şiirinde koşma biçimindeki şiirlerin semah dizelerinde, Alevi-Bektaşi ozanları ve inanç önderlerinin
adlarının geçtiği sırada çoğunlukla yeni bir bölümün başladığı gözlenir. Örneğin semah ezgisi uşşak ya da
hüseyni makamını içeren bir seyirle devam ederken isimlerin geçtiği ölçüden itibaren dizinin 3. derecesi
vurgulanarak çargâh makamına geçki yapıldığı görülür. Bu durum müzik-söz ilişkisi bakımından oldukça
dikkat çekicidir.
Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde farklı müzikal karaktere ve ritmik yapıya sahip olan semahların söz-
lerinde insana özgü ögeler yer alır. Semahta ayrım yapılmaksızın kadın ve erkek birlikte semah eder ve
okunan dualar eşliğinde Hakk’ın bir olduğu zikredilir.
Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde veya yörelerinde yaşamakta olan Alevi-Bektaşi toplulukların cem ritüel-
lerinde seslendirdikleri semahlar, nefesler, deyişler; o bölgelerin veya yörelerin müzik karakteriyle benzerlik
göstermektedir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki semahların bu bölgelerde yaygın olan makam
ve dizilerde seslendirildiği bilinmektedir. Semahların, deyişlerin ve nefeslerin seslendirilmesine eşlik eden
bağlama türündeki çalgılar da ezgilerin makamsal karakterinin şekillenmesinde etkin bir rol oynar. Bağla-
ma, ruzba (Görsel 1.5), balta saz (Görsel 1.6) gibi adlarla da bilinen yerel çalgı tiplerinin perde/ses dizgeleri
(ses sahaları); semahların makamsal yapısında öne çıkmaktadır. Anadolu’da ve Trakya’da özellikle Alevi–
Bektaşi inanç sisteminin başlıca ilkelerinden kabul edilen “On İki İmam” gibi inanç unsurları, “12 ses/perde
dizgesi”nin kullanılmasını beraberinde getirmiştir. 12 perdeli sazların Anadolu’da ve Trakya’da kullanılmış
olması bu kültür ile ilişkilidir. Bu yönüyle bakıldığında Türk halk müziğinde de çok yaygın olan “hüseyni,
uşşak, çargâh” gibi makam ve dizilerin semahlarda kullanıldığı görülür.

Görsel 1.5 Görsel 1.6
Ruzba saz görselleri Balta saz görselleri

29