Page 133 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

10. ÜNİTE

Dünyevi Türk sanat müziği biçimlerinin bazıları şunlardır:
Beste: Farsçada “bağlanmak” anlamına gelen bu terimin söz ve ezgiyi birbirine bağlamak manasında kullanıl-
dığı tahmin edilmektedir. Besteler, dört mısralı güftelerden oluştuğu için murabba beste olarak da isimlendiril-
mektedir.
Beste biçimindeki eserlerde zemin, eserin yapılanmasının oluştuğu bölümdür. Nakarat, makamın karar
sesinde biten ve eseri sonuca bağlayan kısımdır. Meyan ise farklı bir makama geçki yapılan gelişme bölümüdür
(Şema 2).

1. Mısra Terennüm 2. Mısra Terennüm 3. Mısra Terennüm 4. Mısra Terennüm

A B A B C B A B
Zemin Nakarat Meyan Nakarat
Şema 2: Murabba Beste Yapısı
BİLGİ NOTU

Eserlerin sözlerine sonradan eklenen, eseri süslemeye yarayan ve usul ile uyumlu olan hece veya söz gruplarına
terennüm (tennenni, terelel, yelelel, aman ey vb.) denir.

Nakış Beste: Osmanlıcada “eksiklik, noksanlık” anlamına gelen nakış kelimesi, yapısında eksiltmeye gidilen
Türk sanat müziği biçimlerinde kullanılmaktadır. Nakış beste biçimi, terennüm sayısının azaltılması şeklinde uygu-
lanmaktadır (Şema 3).

1. Mısra 2. Mısra Terennüm 3. Mısra 4. Mısra Terennüm

A B C D B C

Şema 3: Nakış Beste Yapısı
Yürük Semai: Yapısal olarak besteye benzeyen bu biçimin besteden tek farkı her zaman yürük semai usulü ile
yazılmış olmasıdır. Yürük semainin nakış beste ile aynı yapıda olan türü nakış yürük semai olarak adlandırılmak-
tadır.
Şarkı: Türk sanat müziğindeki en küçük sözlü biçimdir. Genellikle 10 zamanlıya kadar olan usullerle beste-
lenmekte ve yapısında terennüm bulunmamaktadır. Bu biçimin mısra sayısına göre farklı yapılanmaları vardır ve
bunların en sık kullanılanı, dört mısralı yapıdır (Şema 4).

1. Mısra 2. Mısra 3. Mısra 4. Mısra

A B C B
Zemin Nakarat Meyan Nakarat
Şema 4: Dört Mısralı Şarkı Yapısı
Gazel: İki veya daha fazla mısranın belirli bir makamda ve usulsüz olarak icra edilmesiyle oluşan biçimdir.
Taksim: Bir çalgı ile doğaçlama şekilde icra edilen, bir makamın tüm özelliklerini gösteren ve birden fazla
makama geçki yapılabilen usulsüz (ölçüsüz) bir biçimdir. Taksimin eserin girişinde icra edilen türüne gösteri
taksimi, faslın ortasında başka makamlara geçilip tekrar aynı makama dönülerek tamamlanan türüne ara taksim
denmektedir. Farklı makamlardaki eserleri birbirine bağlamak için bir makamla başlayıp diğer makamla biten türü
ise geçiş taksimi olarak isimlendirilmektedir.

BİLGİ NOTU

Aynı makamda yazılmış sözlü ve sözsüz eserlerin belirli bir sıra ile icra edilmesi fasıl olarak adlandırılmıştır. Klasik
fasıldaki sıralama; taksim, peşrev, kâr, birinci beste, ikinci beste, ağır semai, yürük semai ve saz semaisi şeklindedir.

132 TÜRK MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ