Page 129 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

10. ÜNİTE

Dünyevi Türk halk müziği, anonim bir karaktere sahiptir yani bu eserlerin kime ait olduğu bilinmemektedir. Bu
türe ait eserler, dilden dile ya da nesilden nesile aktarılırken eseri her söyleyen ve çalan ona kendinden bir şeyler
katmıştır. Türk halkının beğenisiyle yoğrularak oluşan dünyevi Türk halk müziği, “uzun hava” ve “kırık hava” olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır.
Kırık Hava: Kırık havalar, ritmik tartım yapılabilen yani ölçülü (usullü) yapıya sahip Türk halk müziği eserleridir.
Sözlü ya da sözsüz olabilmektedir ve sözsüz kırık havaların geneli oyun havası olarak isimlendirilmektedir.
Uzun Hava: Uzun havalar, ölçüsüz ve doğaçlama izlenimi veren sözlü Türk halk müziği eserleridir.
Uzun havaların ve kırık havaların sözlü olanlarına türkü denmiştir. “Türk” kelimesinden türeyen türkü terimi,
ulusların geleneğinde bulunan halk şarkılarına karşılık gelmektedir. Türküler; aşk, gurbet, hasret gibi ortak duy-
gular ile doğal afetler sonucu yaşanan ortak acıları ya da kahramanlık vb. temaları işleyen eserlerdir. Türkülerin
oluşabilmesi için yaşanan bir olay sonrasında meydana gelen duygu
yoğunluğunun bazen bir kişi bazen de birden çok kişi tarafından dışa
vurularak türkü formunda ifade edilmesi gerekir. Türküyü oluşturan bu
kişi ya da kişilere türkü yakıcı denir. Fakat zaman içinde türküyü yakan
kişi ya da kişiler unutulur. Özü aynı kalan türkü ise birtakım değişiklik-
lere uğrayarak toplumun ortak ürünü hâline gelir.
Anonim karakter taşımayan ve âşıklık geleneğinin ürünü olan tür-
küler de Türk halk müziğinin içerisinde değerlendirilmektedir (Görsel
141). Bu gelenekte âşık (halk ozanı), eserin şah beyit adı verilen son
dörtlüğünde mahlas (takma isim) kullanmaktadır. Böylelikle eserin
hangi halk ozanına ait olduğu bilinmektedir. Görsel 143: Âşıklar
Türküler konularına göre aşk, sevda, gurbet, kahramanlık, serhat,
esnaf, tabiat türküleri ya da ninni ve ağıt olarak sınıflandırılmıştır. Ölçülü ya da ölçüsüz ezgisel yapıya sahip bu
eserler, farklı yörelerde farklı isimler almıştır (Tablo 20).
Tablo 20: Dünyevi Türk Halk Müziği Biçimleri
Uzun Havalar Bozlak, divan, maya, gurbet havaları, aydost, barak, yol havası vb.
(Usulsüz Biçimler)
Kırık Havalar Yalı havaları, şıkıldım havaları, zeybekler, karşılamalar, teke zortlatma havaları vb.
(Usullü Biçimler)

Uzun hava ve kırık hava biçimindeki türkülerin bazıları şunlardır:
Bozlak: İç Anadolu ve Toroslarda yaşayan Avşar ve Türkmen oymakları-
na ait bir uzun hava biçimidir. Bozlaklar, başta kahramanlık olmak üzere yö-
resel ve toplumsal temaları konu edinmektedir. Kürdi dizisinin özelliklerini
gösteren bu eserler icra edilirken tiz seslerde dolaşılmaktadır. Bu biçimdeki
eserlerin eşlik sazı genellikle bağlamadır (Görsel142).
Divan: Genellikle Urfa, Kerkük ve Harput yörelerinde seslendirilen;
kendine has usulü, ritmi ve ayak denilen saz kısımları bulunan uzun hava
biçimidir. Âşıklar tarafından gazel şeklinde söylenen divanlar; çoğunlukla
hicaz, muhayyer, gerdaniye, şehnaz gibi makamlarla ve nim sofyan, sofyan,
düyek gibi usullerle bestelenmektedir.
Maya: Doğu Anadolu Bölgesi’nde söylenen bir uzun hava biçimidir.
11’li hece ölçüsündeki şiirlerin çeşitli makamlarda ve özel ezgilerle seslen-
dirilmesi ile oluşmuştur. Görsel 144: Bozlak Üstadı Neşet Ertaş
Gurbet Havaları: Teke Bölgesi denilen yörede söylenen, ayrılık ve sıla (1938-2012)
hasreti konularını işleyen uzun hava biçimidir. Gurbet havalarına genellikle kaval, sipsi, kabak kemane, cura veya
bağlama ile eşlik edilmektedir.
Aydost: Orta Anadolu'da yaygın olarak kullanılan bir bozlak biçimidir. Bu biçimin giriş kısmı, "Aydost! (Ayıt
dost!)" yani "Söyle dost!" ünlemiyle başlamaktadır. Aydost bozlağı, Abdal aşiretlerinin profesyonel icracıları tara-
fından sıklıkla icra edilmektedir.
Barak: Gaziantep, Şanlıurfa, Kilis, Adana ve Kahramanmaraş’ta varlığını sürdüren Barak Türkmenlerine özgü
bir uzun hava biçimdir. Göç, sevda, doğa, ölüm vb. konuları işleyen barak havaları genellikle yöreye ait oyunlar oy-
nanmadan önce ve oyun aralarında seslendirilmektedir. Bu biçimin eşlik çalgıları çoğunlukla bağlama ve zurnadır.
Yol Havaları: Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olarak seslendirilen, doğayı ve aşkı konu edinen uzun hava biçimi-
dir. Yol havalarına kemençe ve tulumla eşlik edilmektedir.

128 TÜRK MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ