Page 100 - TÜRK İSLAM MUSİKİSİ 12

5.3. MEVLEVİLİK VE BEKTAŞİLİĞİN DIŞINDA TARİKATLARDA MUSİKİ

Arapçada kelime olarak “yol” manasına gelen tarikat, tasavvuf dilinde “Allah’ı bilmek, bulmak ve
yaklaşmak için takip edilecek ibadet yolu” anlamına gelir. Büyük mutasavvı ara göre tarikat tektir,
o da “tarikatımuhammediye”dir. Sünni daire içerisinde gelişen çeşitli tarikatlar, aslında bu tek olan
“tarikatımuhammediye”nin şubeleridir. Esasta, usulde ayrılık yoktur; detaylara ait birtakım incelik-
lerde çeşitlilik vardır. Bilinen on iki büyük tarikat vardır. Diğerleri bunlardan ayrılan kollardır. On iki
temel tarikat ve kurucuları şöyledir:

Kadiriyye Abdül Kadir Geylani
Yeseviyye Ahmet Yesevi

Rıfaiyye Ahmet er-Rıfai
Kubreviyye Necmüddin el Kübra

Medyeniyye Ebu’l Medyen b. Hüseyin
Desükiyye İbrahim ed-Desüki

Bedeviyye Şeyh Ahmed Bedevi

Şazeliyye Ebu’l hasan Takuyiddin
Ali b. Abdullah eş Şazeli

Ekberiyye Muhyiddin İbnü’l-Arabi
Mevleviyye Mevlana Celaleddin-i Rumi

Sa’diyye Sa’deddin Muhammed
el-Cebbari

Nakşibendiyye Muhammed Bahauddin
Nakşibend
O Musikişinas (Temsilî)

Her tarikatın kendine özgü ayinleri olmuştur. Bu ayinlerin başında o tarikatın kendi düşüncesini dile
getirdiği sözlerle musikişinasların (Görsel 5.2) bestelediği “evrad” okunur. Ardından düyek ve sofyan
usulünde okunan ilahiler yer alır. Kadirilik, Rıfailik, Bedevilik, Şazelilik, Sa’dilik gibi tarikatlarda el
ile vurulan kudüm, zilsiz def ve düblek gibi çalgılar özellikle bayramlarda zikir meclislerinde çalınır.
Diğer tarikatlarda ise sadece ses musikisinin kullanıldığı bilinmektedir. Celveti ayininde coşkun-
luktan huşuya davet eden tavır, halveti ve kadiri ayininde görülmez. Aynı şekilde Rıfai ayinindeki
hareketlilik ve coşkuya Nakşibendi ayininde rastlanmaz.
Mevlevilik ve Bektaşilik dışındaki tarikatlarda zikirler, genellikle diz çöküp oturarak, ayakta ve dairevi
yürüyüş biçiminde yapılır. Diz çöküp başı sağa sola çevirmek veya diz kapakları yerde olduğu hâlde
doğrulup oturmak suretiyle uygulanan zikre “kuudi zikir”, bu şekilde zikredenlere “kuudi” denir. Ayakta
bele kadar eğilip kalkmak, olduğu yerde sağa sola dönmek ve sallanmak suretiyle yapılan zikre
“kıyami zikir”, bu şekilde zikredenlere “kıyami” adı verilir. Ayakta kol kola veya el ele tutuşarak sağ
ayağını biraz ileri, sol ayağını biraz geri atmak ve sağdan sola doğru bir tempo ile devamlı ilerleyip
dönmek suretiyle yapılan zikre “devrani zikir”, bu şekilde zikredenlere “devrani” denir. Aynı tarikatın
ayini esnasındaki kuud, kıyam ve devran zikirlerinde ritim birbirinden farklıdır.

TEKKE MUSİKİSİ