Page 99 - TÜRK İSLAM MUSİKİSİ 12

Türk edebiyatında nazım türleri belirginleşmeden önce dinî içe-
rik taşıyan her türlü şiire ilahi denilirdi. Zamanla tasavvufi temaları
işleyen ve Türk din müziğinin makam ve usulleriyle bestelenerek
dinî toplantılarda okunan şiirlere ilahi denilmeye başlanmıştır.
İlahilerde genellikle 7, 8, 11, 14 ve 16'lı hece ölçüleri kullanılır.
Dörtlüklerde genellikle 7’li (4 + 3), 8’li (4 + 4) hece kalıpları; beyitler-
de ise 11’li (6 + 5, 4 + 4 + 3), 14’lü (7 + 7) ve 16’lı (8 + 8) hece kalıpları
kullanılır. Dörtlüklerin uyak düzeni genellikle koşma tarzında iken
beyitlerin uyak düzeni gazel tarzındadır. İlahilerin Alevi ve Bektaşi
şairleri tarafından halk edebiyatı nazım şekilleri ve hece ölçüsü ile
yazılması günümüze kadar devam ettirilmiştir.
XV. yüzyıldan itibaren ilahi temalı şiirler aruz ölçüsüyle ya-
zılmaya başlanmış ve zamanla artmıştır. Bu dönemin bestekârları
eserlerini genellikle divan şiirinden seçmişlerdir. Mutasavvıf şairleri
aruz ölçüsüne yönelmiş ve klasik edebiyat nazım türleriyle eser ver-
meye başlamışlardır. Bunlardan dolayı aruz ölçüsüne ilgi giderek
artmıştır.Bestekârlar kendi yazdıkları eserlerde ise genellikle klasik
şiir geleneğini benimsemiştir.

BİLGİ KUTUCUĞU

Eskiden özellikle tekkelerde ve camilerde, aylara özel seçilmiş ilahiler okunurdu. Muharrem
ayında Hz. Hüseyin’in şehadetini konu alan muharrem ilahileri (muharremiyye) okunurdu. Mev-
lit ayları olarak bilinen rebiyülevvel ve rebiyülahir aylarında düzenlenen mevlit merasimlerinde
mevlit tevşihleri ve naatlar okunurdu. Cemaziyelevvel ve cemaziyelahir ayları halk arasında
büyük ve küçük tövbe adlarıyla anılan dönemlerdi. Bu aylarda güftelerinde tövbe ve istiğfar
konularına yer verilen ilahiler tercih edilirdi. Regaip ve Miraç Kandillerinin bulunduğu recep
ve şaban aylarında bu aylara özel ilahiler okunurdu. Ramazan ayında camilerde kılınan teravih
namazlarının her dört rekâtından sonra okunan eserlere ramazan ilahileri denirdi. Ramazan'ın ilk
iki haftasında okunan ilahilerin güfteleri "Merhaba ya şehri ramazan" mısrasıyla başlar, nakarat
hâlinde tekrar edilirdi. Son iki haftada ise okunan ilahilerde ramazanın sona ermesinden doğan
hüzün ifade edilir, "Elveda ya şehri ramazan / Elveda ey mahı mübarek" mısra ve nakaratları
kullanılırdı. Şevval, zilkade ve zilhicce aylarında hac görevinin kutsallığını ve mukaddes yerle-
rin özlemini anlatan ilahiler okunurdu. Tarikat mensupları ve şeyhlerin cenaze törenlerinde ise
dünyanın geçiciliği, ölümü ve ahiret hayatını konu edinen ilahiler okunurdu.

97