Page 17 - TÜRK MÜZİĞİ TARİHİ 12

1. ÜNİTE

1.2. Ana Hatları ile Türk Müziği

HAZIRLIK ÇALIŞMASI

1. Müziğin üretildiği ve icra edildiği ortama göre çalgıları, seslendirme özellikleri, ritmik ve melodik
yapıları değişir mi? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Değişik yörelerden melodi, ritim, kullanılan çalgı ve yöresel ağız farklılıkları olan türküleri dinleyiniz.
3. Geleneksel Türk müziğini incelemek ve kavramak için düzenli sistemli bir sınıflandırmanın önemini
arkadaşlarınızla paylaşınız.

1.2.1. Türk Müziğinin Genel Özellikleri
Türk müzik kültürü, yaklaşık MÖ 3000’den itibaren Altay müziği olarak oluşmaya ve belirginleşmeye başlamış-
tır. Türk tarihinin ilk müzisyenleri olan şamanların yaptığı dinsel ve büyüsel törenler bu dönemin üretim ve icra
ortamları olmuştur (Görsel 1.10). MÖ 2000’den itibaren Altaylıların ilk yurtları olan Altay Dağları yöresinden çıkıp
Orta Asya’ ya yayılmaları ile birlikte Altay müziği geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.
MÖ 3. yüzyıla gelindiğinde ise tarih sahnesine çıkmaya başlayan Hunlarla birlikte Hun müziği, MS 6. yüzyıldan
itibaren de Köktürklerle birlikte Köktürk müziği ortaya çıkmıştır. Daha sonra göçebe hayattan yerleşik hayata ge-
çen Uygurlarla Türk müzik kültürü daha fazla gelişme göstermiştir. Hun, Köktürk ve Uygur dönemlerinde müzik,
dinî müziğin dışına çıkarak geniş kapsamlı bir hâl almıştır. Şamanların (kam, kaman) yaptığı halk arasındaki farklı
dinî müzikler, kopuz çalan ozanların yaptığı kahramanlık, oyun, eğlence müzikleri, tuğ takımıyla yapılan askerî
müzik, Türk müziğinin üretim ve icra ortamlarını oluşturmuştur.

Görsel 1.10: Şamanların yaptığı dinsel törenden bir kesit
Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte Karahanlılar’da Türk-İslam müzik kültürünün oluşmaya başladığı,
Gazneliler’de Türk müziğinin Arap, Fars ve Hint müzikleriyle etkileşimde bulunduğu, Selçuklular’da müzik kül-
türünün ve makamlarının çeşitlendiği görülmüştür. Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu dönemlerinde tabılhane ve
nevbet takımlarıyla yapılan askerî müzik, tekkelerdeki dinî müzik, saraylarda icra edilen Türk sanat müziği, Türk
müziğinin üretim ve icra ortamlarını oluşturmuştur. Sonraki dönemde Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu müzik kül-
türlerinin harmanlanmasıyla Türkiye Selçukluları ve Osmanlı müzik kültürü meydana gelmiştir. Türk coğrafyasına
yüzyıllarca komşu olan Çin, Bizans, Hint, Arap ve Fars kültürlerinin de Türk müziğine büyük etkisi olmuştur.

16 TÜRK MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ