Page 17 - ÇALGI EĞİTİMİ BAĞLAMA 9

Bağlamanın Tarihsel Gelişimi 1

Etkinlik 1

Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Bağlamanın halk arasındaki isimleri nelerdir? Yazınız.
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

2. Saz ve çalgı arasındaki farklar nelerdir? Yazınız.
................................................................................................................................................
................................................................................................................................................

• Türk Halk Müziğinde Bağlamanın Yeri

Bağlamanın tarihsel olarak kopuz çalgısından geldiğiyle ilgili çok sayıda bilimsel araştırma
vardır. Kopuz, Orta Asya'ya özgü Türk kültürü ve duygusunu kendisinde toplayarak hem yaşadığı
coğrafyanın sembolü olmuş hem de farklı coğrafyalar arasında köprü kuran sosyal ve birleştirici
bir unsur hâline gelmiştir. Türkçe yazılı kaynaklar, Türk sazının sadece kopuz adıyla anılmadığını,
geniş bir adlandırma çeşitliliğine sahip olduğunu ortaya koymaktadır.
Türk kültür tarihine bakıldığında Orta Asya’da kopuz şeklinde adlandırılan sazla Anadolu’da
bulunan sazların yapısal olarak birbirlerine çok benzedikleri saptanmıştır. Her iki coğrafyadaki
sazların da telli saz olmaları, tellerinin atkılı ya da bağırsaktan yapılması, parmakla çalınması, tekne
ve sap boylarının benzerlikleri aynı kültürün ürünü olduklarının birer göstergesidir. Kopuz, tarih
boyunca yaylı çalgı şeklinde görülmekle birlikte bazı bölgelerde mızraplı çalgı olarak da karşımıza
çıkmıştır (Görsel 1.2). Ayrıca kullanıldığı akort sistemine; başka bir deyişle çekildiği düzen
isimlerine göre baz, bağlama bozuk ya da kara düzen gibi adlandırılan sazlar da bulunmaktadır.
Bu sazlar aynı zamanda kullanılan tel sayısına göre dutar, setar gibi isimlerle anılmıştır. Bağlama,
Anadolu'da Türk halk müziğinin adından en çok söz edilen başlıca çalgılarındandır. Tarihsel
gelişimine göre bağlama çalgısı kendisine benzerlik gösteren diğer çalgılardan perde, düzen ve
fiziksel boyut bakımından farklılaşırken, günümüze geldikçe sanayileşme ve kültürel dönüşümlerle
birlikte gerek fiziksel gerekse çalma teknikleri açısından birçok değişime uğramıştır. Bu çalgının
tellerinin yapım maddesi ve sayılarının farklılaşması, perde sayısının değişmesi, parmakla ya da
elle çalma tekniği yerine tezeneli çalma tekniğinin gelişmesi bu değişime örnek olarak verilebilir.
Bağlama, kopuzun Anadolu'daki devamı olarak bilinse de tarihsel süreçte ortaya çıkan bazı
kaynaklar bağlamayla kopuzun bu bölgede aynı zamanda görüldüğünden bahsetmektedir. Âşıklık
geleneğinden gelen gezgin ozanların kültürel alışverişi sağlamalarıyla göçebe kültürden yerleşik
kültüre geçiş sürecine kadar Orta Asya ve Anadolu kültürleri birbirlerine benzer karakterler göstermiştir.
Bazı görüşlere göre bağlama çalgısının akort sistemine (düzenine) göre adlandırıldığı söylense de
bu konuda farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Sapına bağlanan perdelerden, eskiden deri olan
göğüs yerine ağaç kapak bağlanmasından ya da âşıkların meclis toplantılarında sözü bağlama
anlamında atışma veya meclisi sonlandırma anlamlarından yola çıkılarak oluşturulan bu görüşler
çeşitlilik göstermektedir.

Görsel 1.2: Kopuz çeşitleri

15