Page 13 - Konu Özetleri AYT Coğrafya

EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜLERİ

Madde Döngüleri
Canlılar, ihtiyaçları olan maddeleri yaşadıkları ortamdan alır ve gerekli
kullanım sonrası bu maddeleri ortama geri verir. Maddelerin ekosistem-
deki bu dolaşımına madde döngüsü denir.

Karbon Döngüsü: Karbon; hidrosferde karbondioksit ve bikarbonat,
litosferde kömür, petrol, doğal gaz gibi fosil yakıtlar, atmosferde karbon-
dioksit (CO ) ve biyosferdeki canlıların yapılarında organik madde şek-
2
linde bulunmaktadır.
Solunum, canlıların çürümesi, orman yangını, karbonatlı kayaçların ay-
rışması, volkanik faaliyetler ve fosil yakıtların yakılması sonucu atmos-
ferde karbon üretimi gerçekleşir.
Karbon döngüsü
• Fotosentez yoluyla atmosferde tüketilen karbon biyosfere geçer.
• Hidrosferdeki karbon; deniz canlılarının kabuk oluşumu esnasında biyosfere, karbonatlı kayaçların oluşumu esnasın-
da litosfere, fosil yakıt oluşumu ile de biyosferden litosfere geçer.

• Odun, kömür, petrol gibi fosil yakıtların yanması ve orman yangınları oksijeni tüketerek çok miktarda karbondioksitin
atmosfere karışmasına neden olur.

DİKKAT
Son yıllarda sera gazlarından biri olan olan karbondioksit miktarı atmosferde hızla artmış, bu durum dünyanın ortalama
yüzey sıcaklığının artmasına (küresel ısınmaya) neden olmuştur.

Azot Döngüsü: Azotun bazı süreçlerden geçerek canlılara aktarılması
ve daha sonra tekrar atmosfere dönmesine azot döngüsü denir. Canlılar
için oldukça önemli bir element olan azot (nitrojen), %78'lik bir oranla at-
mosferde en çok bulunan gazdır. Bu gaz, canlıların yapı taşını oluşturan
nükleik asit ve proteinlerin yapısında bulunur. Bazı bakteriler, atmosfer-
de bulunan azotu doğrudan kullanabilirken canlıların önemli bir kısmı da
nitrata dönüşmesi sonucu kullanabilmektedir.

Azotun ekosisteme girişi iki yolla gerçekleşir. Bunlar;
• Kozmik radyasyon, yıldırım, şimşek ve volkanik patlamalardır.
• Biyolojik yoldan tutulmadır.
Azot döngüsü

DİKKAT
Kullanılabilir azotun en önemli kaynağı, biyosferdeki canlı veya ölü organik maddelerdir.

Su Döngüsü: Yeryüzünde bulunan sular, sıcaklığın etkisiyle buharla-
şarak atmosfere karışır. Buharlaşan suların bir kısmı yağış olarak tekrar
okyanus ve denizlere döner, bir kısmı da rüzgârlarla taşınıp karalara
yağmur, kar ve dolu olarak düşer.
Yağışlarla yeryüzüne ulaşan suyun bir kısmı, buharlaşarak tekrar at-
mosfere dönerken bir kısmı da yüzeysel akış veya yer altı akışı ile göl ve
denizlere ulaşır. Yeryüzünde bulunan sular; hidrosfer, litosfer, atmosfer
ve biyosfer arasında sürekli yer değiştirir. Suyun sıvı, katı ve gaz hâlde
yeryüzü ile atmosfer arasında sürekli yer değiştirmesine hidrolojik dön-
gü ya da su döngüsü denir.

Su döngüsü
COĞRAFYA - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 13