Page 13 - RİTİM EĞİTİMİ VE HALK DANSLARI 11

RİTİM EĞİTİMİ VE HALK DANSLARININ TEMEL TEKNİKLERİ VE UYGULAMALARI
‘‘Halk oyunlarını oynamak şeref, oynatmak görev, yaymak ve yaşatmak kutsallıktır.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Çevrenizi sesler açısından incelediğinizde, duyduğunuz sesler ve ritimler doğal hâlleriyle kurallı ve
melodik bir etki yaratıyor mu? Bununla ilgili gözlem ve fikirlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
2. Müzik terimlerinden bildiklerinizi gözden geçiriniz. Bilgilerinizi sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
3. Ritmik temponun müziğe, harekete, duygusal ve duyuşsal algıya etkileri nelerdir?
Konu ile ilgili bilgi ve becerileri artır-
4.1. RİTİM EĞİTİMİ
Ritim; bir dizede, bir notada vurgu, uzunluk veya ses özelliklerinin, durakların düzenli bir biçimde mak amacıyla yapılacak araştırma-
tekrarlanmasından doğan ses uygunluğu olarak tanımlanmaktadır. Başka bir tanıma göre ritim, müzikte za-
manın belirli bir süre içinde eşit veya değişik uzunlukta parçalara bölünmesidir. Bölünen her parçanın başı,
güçlü vuruşlarla ayırt edilebilmektedir. Birbirlerini takip ederek bir düzen oluşturan vuruşlar, ezgi içerisinde
esere yön vermektedir. Ritim, belirli bir süreç içerisindeki tempo ile netleşmektedir ve bu şekilde müziğin ları içeren bölümdür.
karakteristik yapısını da belirlemektedir. Müzikte tempo, parçanın hızını belirlemek için kullanılan bir terim-
dir ve parça boyunca notaların ilerleyiş hızını veya metrik vuruşların sıklığını düzenlemektedir. Ritim notası
yazımı; iki dizekli portede notaların sesleri dikkate alınmadan, sadece değerleri (tartımları) göz önünde
bulundurularak gerçekleştirilmektedir.
Müzik dışında da incelenebilen ritimle günlük hayatta, doğada, insan vücudunda, kısacası pek çok
alanda ve günün her anında, her aşamasında karşılmaktadır. Makineler, bir atın koşuşu, su damlaması,
adım sesleri, zanaatkârların iş yerlerinde çıkarttıkları sesler de kendi içinde bir ritme sahiptir. Doğanın da
kendi içinde ritmik bir dengesi vardır. Doğanın dengesi bozulduğunda karşılaşılan problemler, önemli so-
nuçlar doğurmaktadır. Bir derenin düzenli akışı bozulup dere taştığında veya kuruduğunda çevresindeki
hayatı tehlikeye sokmaktadır. Plansız yapılaşma sonucunda doğal afetlerin verdiği zarar, doğanın ritmi ve
akışının yoğun olarak bozulmasından kaynaklanmaktadır. İnsanın doğasında da doğal bir ritim söz konusu-
dur. Vücudun herhangi bir yerinde ritim bozukluğu görüldüğü anda, yaşamsal sorunlar baş göstermektedir.
Bu durum, ritmin insan vücudundaki önemine bir örnek olarak verilebilir. Evrende her şey, düzenli bir hare-
ket hâlindedir. Evrenin hareketi de ritmiktir. Hareketin durması, akışın kesilmesi; ritmin durması anlamına
gelmektedir. Ritmin durduğu ya da bozulduğu yerde yaşamsal sorunlar da doğmaktadır. Evrenin sürekliliği,
hareketin ritmik yinelenmesine bağlıdır. Güneşin ve dünyanın hareketi, mevsimlerin tekrarı, gece ve gün-
düzün birbirini takip etmesi bu duruma örnek olarak verilebilir.
ARAŞTIR PAYLAŞ
Günlük yaşamda ve doğada karşılaştığımız ritmik sesleri çıkaran nesneler nelerdir? Bunları
4. ÜNİTE gözlemleyerek elde ettiğiniz bilgi ve deneyimi sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.
86
OKUMA METNİ
RIZA TEVFİK VE ‘‘RAKS HAKKINDA’’ İLK YAZI
19. yüzyıldan itibaren farklı ülke aydınlarının yürüttüğü folklor çalışmaları; Osmanlı İmparatorluğunun
gündemine Ziya Gökalp, M. Fuat Köprülü, Yusuf Akçura, Rıza Tevfik Bölükbaşı ve Selim Sırrı Tarcan gibi
aydınların gazeteler ile dergilerde yayımlanan yazılarıyla taşınır. Bu yazılarda genel hatlarıyla folklor disiplini
tanıtılmış, bu disiplinin diğer disiplinlerle ilişkisi tartışılmış ve “folklor” terimine Türkçe bir karşılık bulma çaba-
sına girişilmiştir. Yazılarda konunun siyasi boyutlarına da dikkat çekilmiş ve farklı açılardan da olsa “folklor” ile
“ulus’’ arasındaki ilişkinin altı çizilmiştir.
Türkiye’de yayımlanan folklor konulu birçok tez, bibliyografya çalışması ve makalede, halk dansları
hakkındaki ilk yazının 1900 yılında kaleme alındığı vurgulanmaktadır. Rıza Tevfik’in “Memalik-i Osmaniye’de
Raks ve Muhtelif Tarzları” başlıklı bu makalesi, Nev-Sal-i Afiyet-Salnâme-i Tıbbî adlı bir tıp yıllığında yayım-
lanmıştır. Bağımsız araştırmacı Mutlu Öztürk, makalenin Osmanlıcasını Abdullah Uçman’ın Rıza Tevfik’in
makalelerini derlediği 1982 tarihli kitaptan almış; hem transkripsiyonunu hem de günümüz Türkçesine sade-
leştirilerek uyarlanmış hâlini 1998’de “Folklora Doğru” dergisinde yayımlamıştır.
İmparatorluğun son dönemlerinde, Osmanlı aydınlarının sağlık, beden terbiyesi ve spor gibi beden
politikasıyla bağlantılı konularda yazmaya başladığını aktaran Öztürk; bu temaların devamında raks mesele-
sinin gündeme gelmesinin doğal olduğunu ifade etmektedir. Ona göre Rıza Tevfik’in makalesinin çarpıcı yanı,
“milliyetçi komplekslerden uzaklığı, dolayısıyla da görece bilimsel niteliği”dir. Arzu Öztürkmen de makalenin
folklor ile ilgili tartışmaların yeni başladığı bir dönemde kaleme alındığını ve kendi dönemine göre oldukça
ilerici bir yaklaşıma sahip olduğunu ifade etmektedir.
Rıza Tevfik’in makalesinde sırasıyla; dansın fizyolojik nedenleri, Osmanlıda dans ve çeşitleri, resmî Ünitelerle ilgili metinleri içeren bölümdür.
törenler ile zeybek dansları incelenmektedir. Makale, yazarın ifadesiyle “ilkellerde” dansın çok önemli olduğu
ancak medeniyetin gelişmesi ile birlikte danstaki anlamın da kaybolduğu saptamasıyla başlamaktadır. Dans,
zamanla düzenlenmiş birtakım hareketler dizgesi olarak gelişmiş; amacı da estetik hareket ve tavırdan ibaret
kalmıştır.
Yazar bu tür genel saptamalardan sonra, Osmanlı İmparatorluğunda icra edilen danslarla ilgili yo-
rumlarda bulunur. Dansın tarzı ve şeklinin; ırkla, milliyetle, bir milletin âdetleriyle sıkı sıkıya ilişkili olduğunu
vurgular. Düğün törenleri, şarkılar, millî masallar gibi dansın çeşitleri de bir millet ile diğeri arasındaki ilişkiyi ve
yakınlığı göstermektedir. (…)
Cumhuriyetin ilanından önce kaleme alınan bu makalede, imparatorluk sınırları içindeki etnik ve
kültürel farklılıkların ifade ediliş biçimi dikkat çekicidir. Yazar, milletler arasındaki etkileşim ile farklılıkları dans
tavırları üzerinden aktarmaktadır. (…)
Rıza Tevfik, makalenin son bölümünde zeybeklere de uzunca bir bölüm ayırmıştır. Adım adım zey-
bek dansı tarifi yapan yazar, daha sonra da padişahın cülus töreninde seyrettiği bir zeybek gösterisini betim-
ler. Bir saat süren ve istek üzerine tekrarlanan bu gösteride, on altı kişi sahne almıştır. (…)
Makale, hem Batılı bir dans icat etme çabasına hem de zeybek dansının Cumhuriyet Dönemi’nden
itibaren savaşçı Türk ulusunun simgesi hâline getirilmesine yönelik erken tarihli ipuçları barındırmaktadır.

(Berna Kurt’un Ulus’un Dansı ‘Türk Halk Oyunları Geleneğinin İcadı’ adlı kitabından sadeleştirilerek alın-
mıştır.)
DERS İÇİ ETKİNLİK
Rıza Tevfik Bölükbaşı’nın ‘‘Raks Hakkında’’ makalesi halk dansları anlayışına ve çalış- DERS İÇİ ETKİNLİK
malarına ne tür katkılar sağlamıştır? Aşağıdaki boşluğa konu hakkındaki düşüncelerinizi Akçaabat Kız Horonu’nun tüm adımlarını önce tek tek, sonra tümünü toplu hâlde ve grup-
yazınız. lara ayrılarak öğretmeniniz eşliğinde uygulayınız. Tüm adımların uygulamasının ardından,
geleneksel sıralamasıyla ve öğretmeninizin belirleyeceği müzik eşliğinde toplu olarak sınıf
........................................................................................................................................ çalışmanızı tamamlayınız. Yapacağınız toplu çalışma sonrasında aşağıdaki “Öz Değerlen-
dirme Formu”na göre performanslarınızı değerlendiriniz.
........................................................................................................................................ ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU
2. ÜNİTE ........................................................................................................................................ EVET ya da HAYIR seçeneğine (X) işareti koyunuz.
Bu form, yaptığınız çalışmayı değerlendirmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Her bir ölçütü okuyarak
40 ÖLÇÜTLER EVET HAYIR
1. Giriş adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor musunuz?
2. Giriş adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
3. Düz adıma ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor musunuz?
4. Düz adıma ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
5. Birinci geçiş adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor
musunuz?
6. Birinci geçiş adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
7. Ayak çekme adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor
musunuz?
8. Ayak çekme adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
9. Yana çift basma adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor
Ders içinde yapılan uygulamalı çalışmaların başarı durumunu musunuz?
10. Yana çift basma adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
11. İkinci geçiş adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor
belirlemek için hazırlanan bölümdür. musunuz?
12. İkinci geçiş adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
13. Kol çevirme adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor
musunuz?
14. Kol çevirme adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
15. Hızlı geçiş adımına ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabiliyor
musunuz?
16. Hızlı geçiş adımına ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
17. Hızlı bölüme (horon kurma) ait başlangıç, kol ve ayak pozisyonlarını doğru yapabi-
liyor musunuz?
18. Hızlı bölüme ait seriyi doğru tamamlayabiliyor musunuz?
ÖĞRENCİ GÖRÜŞÜ
1. Bu çalışmada neler öğrendim?
Nota, Latince kökenli bir kelimedir ve müzik seslerini gösteren işaret olarak tanımlanmaktadır. En
eski nota yazısına, seslerin işaretlerle ifade edilmesine, eski Yunan ve Roma medeniyetlerinde rastlan-
maktadır. Bugün kullanılan evrensel nota dili ve porte yazımının son şekline ise 11. yüzyılda ulaşılmıştır.
Arezzolu GUİDO (Arezzolu GUİDO), porte üzerinde notaların yazım sistemini bugünkü hâline benzer şe- 2. Bu çalışmada nerelerde zorlandım?
kilde kullanan ilk kişidir. Seslerin yüksekliklerini (incelik/kalınlık) ve sürelerini göstermeye yarayan notalara,
müziğin alfabesi de denebilmektedir. 7 adet nota ismi vardır: do-re-mi-fa-sol-la-si. Aşağıda çıkıcı ve inici
şekli ile do dizisi görülmektedir.
& w w w w w w w w w w w w w 4. ÜNİTE
w w
Porte (dizek), beş paralel düz çizgi ve dört eşit aralıktan oluşan bir şekildir. Notalar, bu beş paralel
çizgi ve dört aralığa yerleştirilmektedir. 139
5. ÇİZGİ 4. ARALIK
4. ÇİZGİ 3. ARALIK
3. ÇİZGİ 2. ARALIK
2. ÇİZGİ 1. ARALIK
1. ÇİZGİ
SIRA SİZDE
a) Aşağıda isimleri verilen notaları porte üzerinde kalından inceye doğru sıralayınız.
İnce do, mi, la, fa, si.
&
b) Aşağıda isimleri verilen notaları porte üzerinde inceden kalına doğru sıralayınız.
Sol, kalın la, re, do, ince re.
&
Porteye sığmayan sesler ve notalar ise aşağıda görüldüğü gibi porte üzeri ve altına ilave çizgiler
eklenerek kullanılmaktadır. Porteye sığmayan notalar, bu ilave çizgilerin var olduğu düşünülerek porte altı-
na ve üzerine yazılmaktadır. ˛
˛ ˛
& ˛
˛ ˛ Öğrencilerin konuyla ilgili yapacağı çalışma ve uygulamaları içeren
w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w w
& bölümdür.
Notalar, uluslararası müzik dilinde İngiliz sistemine göre harflerle de adlandırılmaktadır. Notaların
bu şekilde adlandırılması ise şöyledir:

Do:C Re:D Mi:E Fa:F Sol:G La:A Si:B 4. ÜNİTE
87
11