Page 130 - RİTİM EĞİTİMİ VE HALK DANSLARI 11

4.6. ZEYBEKLER

Görsel 4.10: Zeybek türü halk dansları (Aydın)
Zeybek kelimesinin etimolojik kökeni hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Topluluk (zey) ve
bey (bek) kelimelerinden geldiği düşünülerek “topluluk beyi” anlamında kullanıldığı fikri, bu görüşlerden
biridir. Kardeş, arkadaş karşılığı olarak kullanıldığı bilinen zeybek sözcüğünün “sekban” ya da “seğ-
men”den geldiği ve seğmenin “hudut bekçisi”, “uç beyi” anlamında kullanıldığı bir diğer görüştür. Zey-
bek, Türkçeden Yunancaya geçmiş öz Türkçe bir sözcük olarak düşünülmekte, bazı Yunan adalarında
Zeybeğe “Zeybekos”, 9/8 ritimli zeybek oyunlarına da “Türkikos” denmektedir (Görsel 4.10).
Zeybek türü halk danslarının kökeni, çok eskilere dayanmakta ve bu tür danslar özellikle Batı
Anadolu’da yaygın şekilde görülmektedir. Zeybekliğin ortaya çıkışı ve tarihi konusunda pek çok farklı
görüş bulunmaktadır. Bunlardan bazıları kısaca şöyle sıralanabilir:
• Anadolu’da 16. yüzyılda yaşanan toplumsal gelişmeler sonucu böyle bir kurumun ortaya çıktığı dü-
şüncesi,
• Zeybeklik olgusunun Batı Ege’de Antik Çağ toplumlarından kalma bir geleneğin sürdürücüleri olduğu
fikri,
• Zeybeklerin kökeninin, 13. yüzyılda Batı Anadolu ile Ege’ye yerleşmiş olan Türkmen aşiretlerinden
geldiği,
• Orta Asya Türk topluluklarından biri olarak kabul edilen zeybeklerin, Türklerin Anadolu’ya göçleri
sırasında öncü oldukları, bu yolculuğu Karadeniz’in kuzeyinden dolaşarak Avrupa tarafından gerçek-
leştirdikleri, bu nedenle Anadolu’nun iç kısımlarında fazlaca ilerlemedikleri.
Bu görüşlerin ışığında, genel olarak zeybeklik kültürünün Batı Ege’den Anadolu’ya doğru azala-
rak yayıldığı düşüncesi yaygınlık kazanmıştır. Zeybekler ile ilgili araştırmaların derinliği 16. yüzyıla kadar
götürülebilmektedir. Genel anlamda “Zeybek adının geçtiği coğrafyalarda, zeybek danslarından izler de
bulunmaktadır.” fikri doğru bir yaklaşım olarak görülmektedir.
Yaşadıkları dönemlerde içinde bulundukları bölgedeki yerel halk tarafından desteklenen, Birinci
Dünya Savaşı’ndan sonra işgallerdeki ve Millî Mücadele Dönemi’ndeki çalışmalarıyla bulundukları böl-
gelerde vatanseverlik duyguları ile öne çıkan zeybekler, yiğitlik sembolü olarak varlık göstermişlerdir.
Cumhuriyet Dönemi’nden sonra bu anlamdaki zeybeklik kurumu sona ermiş, zeybeklik kültürü müzik ve
dansları ile varlığını günümüze kadar sürdürmüştür.
Türkiye’de Türk halk oyunları türleri arasında en yaygın görülen zeybek türünün neredeyse
3000 oyun ve fazlasına da ismini verdiği bilinmektedir. Zeybek oyunları genel olarak meydana geldik-
leri il, ilçe ya da ün sahibi kişilerin adlarıyla anılmaktadır. Sözlü olan zeybek oyunları genellikle ezginin
adıyla bilinirken kendine özgü değişik ve özel isimli zeybekler de vardır. Zeybek dansları solo nitelikli
danslardır ve geleneksel formunda bu dansların icrasında doğaçlama esastır. Zeybek oyunları toplu
hâlde de oynanmakta ve toplu oynandığında oyun formu geleneksel olarak yarım daire veya daire
4. ÜNİTE kola tutunmamaktadırlar. Zeybek danslarında tavır, bireyden başlamak üzere yöresel ve bölgesel farklar
şeklinde düzenlenmektedir. Zeybek oyunlarında oyuncular, grup hâlinde iken genellikle el ele veya kol
içermektedir. Bununla birlikte genel olarak tüm zeybek bölgesinde büyük benzerlikler görülmektedir.

128